Soạn bài Ai đã đặt tên cho dòng sông - ngắn nhất Kết nối tri thức

Soạn bài Ai đã đặt tên cho dòng sông trang 35, 36, 37, 38, 39, 40, 41 ngắn nhất mà vẫn đủ ý được biên soạn bám sát sách Ngữ văn lớp 11 Kết nối tri thức giúp học sinh soạn văn 11 dễ dàng hơn.

Soạn bài Ai đã đặt tên cho dòng sông - ngắn nhất Kết nối tri thức

* Trước khi đọc

Câu hỏi 1 (trang 35 sgk Ngữ văn 11 Tập 2): Bạn có kỉ niệm gì với dòng sông mà bạn từng biết?

Trả lời:

Em có rất nhiều kỉ niệm với dòng sông Lô - một nhánh của sông Hồng, đoạn nằm ở dọc theo đường sắt Hà Nội - Lào Cai. Đây chính là con sông mà khi còn nhỏ mỗi lần về quê, ngồi trên tàu em đều nhìn thấy khoảnh khắc khác nhau trong sinh hoạt và đời sống của người dân ven sông. Dòng sông sẽ cạn nước, phẳng lặng vào mùa đông và sẽ dạt dào nước chảy cuồn cuộn khi mùa hè tới. Sông có nhiều phù sa, nước đỏ ngầu gần như quanh năm. Có những rặng ngô, rặng chuối, rặng cỏ voi đung đưa trong gió,... Được ngắm nhìn dòng sông qua ô cửa sổ tàu qua năm tháng là kỉ niệm rất đẹp.

Câu hỏi 2 (trang 35 sgk Ngữ văn 11 Tập 2): Hãy chia sẻ ấn tượng của bạn về hình ảnh một dòng sông được tái hiện trong tác phẩm văn học hoặc các loại hình nghệ thuật khác (âm nhạc, hội hoạ, điện ảnh,…).

Trả lời:

- Sông Đà trong “Người lái đò sông Đà” của Nguyễn Tuân: con sông hùng vĩ, hoang dã, dữ dội nhưng rất nên thơ của thiên nhiên Tây Bắc.

* Đọc văn bản

Gợi ý trả lời câu hỏi trong bài đọc

1. Hình ảnh sông Hương ở thượng nguồn.

- Sông Hương vừa mang vẻ đẹp phóng khoáng, man dại, bản lĩnh, tự do.

- Sông thơ mộng, trữ tình, mơ màng như nàng thơ xứ Huế.

2. Nét độc đáo trong cách ví von, so sánh.

- Sông Hương được ví “như một cô gái Di-gan phóng khoáng và man dại” hay như “cơn lốc vào những đáy vực bí ẩn”. Hình ảnh so sánh cho thấy một sông Hương phóng khoáng, tự nhiên dưới những trạng thái khác nhau. 

→ Với những so sánh, liên tưởng, nhân hóa, ngôn từ tinh tế, ấn tượng, tác giả, sông Hương vùng thượng lưu nổi bật với sức sống mãnh liệt, hoang dại, đầy cá tính.

3. Hình ảnh sông Hương khi ra giữa đồng bằng và ở ngoại vi thành phố Huế.

- Sông Hương chuyển mình mang một nét đẹp dịu dàng và trí tuệ “trở thành người mẹ phù sa của một vùng văn hóa xứ sở”.

- Sông Hương được ví như “người con gái đẹp nằm ngủ mơ màng giữa cánh đồng Châu Hóa đầy hoa dại”. Khi thức dậy, sông Hương đổi dòng liên tục như một người con gái trước tình yêu:

+ “vòng giữa khúc quanh đột ngột”

+ “uốn mình theo những đường cong thật mềm”

+ “vẽ một hình cung thật tròn”

+ “ôm lấy chân đồi Thiên Mụ”

...

4. Hình ảnh sông Hương trong lòng thành phố Huế.

- Sông Hương vui tươi hẳn lên “kéo một nét thẳng thực yên tâm theo hướng tây nam – đông bắc”. Sông Hương và cầu Tràng Tiền gặp gỡ ở cuối tạo chất thơ, trữ tình cho Huế.

- Sông Hương uốn một cánh cung rất nhẹ sang Cồn Hến. “Đường cong này làm cho dòng sông mềm hẳn đi như tiếng “vâng” không nói ra của tình yêu”.

- Sông Hương nằm ngay giữa lòng thành phố thân yêu như bao dòng sống nổi tiếng khác. Sông Hương cùng với Huế, trong tổng thể vẫn giữ được nguyên dạng một đô thị cổ. Sông Hương mang vẻ đẹp cổ kính.

- “sông Hương khi qua thành phố đã trôi đi chậm, thực chậm, cơ hồ chỉ còn là một mặt hồ yên tĩnh”.

5. Cách đối sánh để làm nổi bật nhịp chảy đặc biệt của sông Hương.

Điệu chảy chậm rãi như đang vương vấn một nỗi lòng; là điệu slow tình cảm dành riêng cho Huế. Cách so sánh làm nổi bật nhịp chảy chậm rãi của dòng sông.

6. Sự gắn bó của sông Hương với âm nhạc cổ điển Huế.

- Là nguồn cảm hứng không bao giờ vơi cạn cho thơ ca nhạc hoạ “dòng sông ấy không bao giờ tự lặp lại mình trong cảm hứng của các nghệ sĩ”. 

- “toàn bộ nền âm nhạc cổ điển Huế đã được sinh ra trên mặt nước của dòng chảy này, trong những khoang thuyền, giữa tiếng nước rơi bán âm của mái chèo khuya...”

- Gắn với âm nhạc cổ điển xứ Huế: sông Hương là “một tài nữ đánh đàn lúc đêm khuya”; “điệu chảy lặng lờ” của dòng sông như “điệu slow tình cảm dành riêng cho Huế”.

→ Sông Hương là linh hồn của Huế, âm nhạc cổ điển Huế ngay từ khi ra đời đã gắn chặt với dòng sông Hương thơ mộng.

7. Sông Hương trong dòng chảy lịch sử.

- Sông Hương “đã chiến đấu oanh liệt bảo vệ biên giới phía nam của Tổ quốc Đại Việt qua những thế kỉ trung đại”, “vẻ vang soi bóng kinh thành Phú Xuân của người anh hùng Nguyễn Huệ”.

- Sông Hương vừa là chứng nhân vừa là nạn nhân “lịch sử bi tráng của thế kỉ XX với máu của những cuộc khởi nghĩa”.

- Sông Hương là chủ nhân những “chiến công rung chuyển” trong cách mạng tháng Tám, mùa xuân Mậu Thân.

- Sông Hương đồng hành cùng dân tộc trong hai cuộc kháng chiến vĩ đại chống Pháp và chống Mĩ.

=> Sông Hương như một con người “biết cách tự hiến đời mình làm một chiến công”, là nhân chứng sống góp phần viết nên trang sử vẻ vang của xứ Huế nói riêng, của cả dân tộc nói chung.

8. Sông Hương trong cảm hứng của các nhà thơ.

- Sông Hương có khả năng tự tạo nên “một dòng thi ca” với những sắc thái trữ tình đa dạng, muôn màu qua hồn thơ Tản Đà, Cao Bá Quát, Bà Huyện Thanh Quan, Nguyễn Du, Tố Hữu…

- Sông Hương khiến bao nhà thơ phải ghi lại vẻ đẹp duyên dáng, yểu điệu đầy mãnh liệt của mình, là điểm đến của nguồn cảm hứng thi ca.

* Sau khi đọc

Nội dung chính: Đoạn trích ghi lại vẻ đẹp dòng sông Hương thơ mộng, trữ tình đầy chất thơ khi ở thượng nguồn đến khi về với thành phố Huế. Sông Hương hiện lên với sự thay đổi từ vẻ phóng khoáng và man dại như cô gái Di-gan trở thành một bà mẹ phù sa của một vùng văn hóa xứ sở, dịu dàng e ấp bên xứ Huế trữ tình. Qua đó, Hoàng Phủ Ngọc Tường đã thể hiện tình yêu, niềm tự hào sâu lắng dành cho dòng sông quê, cho xứ Huế thân yêu và cho đất nước.

Gợi ý trả lời câu hỏi sau khi đọc:

Câu 1 (trang 40 sgk Ngữ văn 11 Tập 2): Những đặc tính tự nhiên nào của sông Hương đã được tác giả chú ý làm nổi bật trong văn bản? Hãy chỉ ra các đoạn tiêu biểu nói về từng đặc tính của sông Hương.

Trả lời:

* Những đặc tính tự nhiên của sông Hương đã được tác giả chú ý:

Ở thượng nguồn	- Dòng chảy của sông Hương hoang dại, mãnh liệt, cuộn xoáy, vừa dịu dàng và say đắm giữa rừng già Trường Sơn như một thế giới đầy bí ẩn. + Cuộn xoáy như con lốc vào những đáy vực bí ẩn. + “như cô gái Di-gan phóng phoáng và man dại” + Chỉ có rừng già mới chế ngự được sức mạnh bản năng của dòng sông.
Ngoại vi thành phố, giữa các đồng bằng châu thổ	- Sông Hương mang dáng vẻ yểu điệu, quyến rũ của người thiếu nữ nằm ngủ mơ màng giữa cánh đồng Châu Hóa. + “uốn mình theo những đường cong thật mềm”. + chuyển hướng liên tục tạo dáng vẻ thướt tha, yểu điệu. + “ôm lấy chân đồi Thiên Mụ”.
Trong lòng thành phố	- Sông Hương mang dáng vẻ dịu dàng, yên ả, lững lờ trôi. + “như tìm đúng đường về, sông Hương vui tươi hẳn lên giữa những bãi xanh biếc của vùng ngoại ô Kim Long”. + Nó đã nhìn thấy chiếc cầu trắng của thành phố in ngần trên nền trời, nhỏ nhắn như những vầng trăng non. + Giữa những xóm làng sầm uất, trù phú và giữa lòng thành phố Huế, sông Hương trôi rất chậm, như một mặt hồ yên tĩnh... như vương vấn một nỗi lòng.

* 2 đoạn tiêu biểu nói về từng đặc tính của sông Hương:

+ Đoạn 1: từ “Trong những dòng sông đẹp ở các nước ... chân núi Kim Phụng” → nói về những đặc tính của sông Hương ở thượng nguồn.

+ Đoạn 2: từ “Phải nhiều thế kỉ qua đi,... trung du bát ngát tiếng gà” → làm nổi bật đặc tính lạ lùng của sông Hương là đổi dòng đột ngột, liên tục trên hành trình về với thành phố Huế.

Câu 2 (trang 40 sgk Ngữ văn 11 Tập 2): Với Ai đã đặt tên cho dòng sông?, tác giả đã nhìn sông Hương như con người có tính cách, tình cảm riêng. Hãy tìm trong đoạn trích một số chi tiết thể hiện điều đó và phân tích nét độc đáo của nghệ thuật so sánh, nhân hóa đã được nhà văn sử dụng.

Trả lời:

* Các chi tiết thể hiện dòng sông có tính cách, tình cảm riêng:

- “Sông Hương đã sống một nửa cuộc đời của mình như một cô gái Di-gan phóng khoáng và man dại.”

→ Dòng sông mang nét nữ tính hoang dại, phóng khoáng. Hình ảnh so sánh cho thấy vẻ đẹp của sự tươi mới, thanh thuần của thiên nhiên, không hề vướng bụi tạp chất; một tâm hồn trong sáng, tự do, bản lĩnh.

- ...đánh thức người gái đẹp nằm ngủ mơ màng giữa cánh đồng Châu Hóa đầy hoa dại.

→ Lúc này, dòng sông đối lập với dáng vẻ man dại khi trước. Dòng sông khoác lên dáng vẻ yểu điệu, dịu dàng như thiếu nữ đang say ngủ. Cảnh vật thơ mộng khiến dòng sông thay bằng một dáng vẻ mới đầy trữ tình, xinh đẹp.

- “Sông Hương tươi vui hẳn lên giữa những biền bãi xanh biếc của vùng ngoại ô Kim Long.”

→ Đó là cảm xúc của người con đi xa đợi được ngày trở về chốn quê cũ. Cảnh vật quen thuộc khiến cảm xúc phấn chấn, vui vẻ hẳn lên.

- Sông Hương khi thì là một con người con gái đẹp ngủ mơ màng, khi là người con gái dịu dàng của đất nước, khi là người mẹ phù sa của một vùng văn hóa xứ sở với một sắc đẹp dịu dàng và trí tuệ.

=> Sông Hương được nhà văn miêu tả như một cô gái với tính cách phong phú, và một nét thống nhất chung là sự nữ tính đầy duyên dáng.

Câu 3 (trang 41 sgk Ngữ văn 11 Tập 2): Trong cảm nhận của tác giả, sông Hương có sự gắn bó như thế nào với thành phố Huế? Phân tích một số hình ảnh, chi tiết làm rõ mối quan hệ đặc biệt này.

Trả lời:

- Các chi tiết:

+ Trong những dòng sông đẹp ở các nước mà tôi thường nghe nói đến, hình như chỉ có sông Hương là thuộc về một thành phố duy nhất.

+ Sông Hương chuyển dòng một cách liên tục, như một cuộc tình có ý thức để đi tới nơi gặp thành phố tương lai của nó.

+ Giáp mặt Huế, sông Hương không gặp Huế ngay mà “uốn một cánh cung ...tình yêu” như một người con gái bẽn lẹn, ngại ngùng.

+ Sông Hương mang đến cho Huế một vẻ đẹp cổ xưa dân dã: “ánh lửa thuyền chài ... xưa cũ”, trôi đi chậm như một mặt hồ.

+ Người con gái đắm say tình tứ khi bên người mình yêu, người con gái tài hoa “tài nữ đánh đàn trong đêm khuya”.

+ Như một người con gái lưu luyến, thủy chung từ biệt người yêu.

+ Gắn liền với nhã nhạc cung đình Huế - âm nhạc cổ điển xứ Huế.

+ Sự gắn bó hàng nghìn năm như máu thịt thâm tình, keo sơn bền chặt giữa dòng sông và thành phố.

=> Trong cảm nhận của tác giả, sông Hương gắn bó với thành phố Huế một cách gần gũi, thân thiết, keo sơn bền chặt.

Câu 4 (trang 41 sgk Ngữ văn 11 Tập 2): Trong văn bản, có hai phương diện đáng chú ý: những thông tin khách quan về sông Hương và cảm xúc của tác giả về con sông này. Theo bạn, nội dung nào nổi trội hơn? Cơ sở nào giúp bạn xác định như vậy?

Trả lời:

Phương diện nổi bật hơn là cảm xúc của tác giả về dòng sông vì trong văn bản, Hoàng Phủ Ngọc Tường đã thể hiện được:

- Một cái tôi uyên bác: Thể hiện ở vốn tri thức, vốn sống phong phú.

- Một cái tôi tài hoa, tinh tế, lãng mạn: Thể hiện ở cái nhìn mang tính phát hiện.

- Khả năng quan sát tinh tường, sức tưởng tượng và liên tưởng phong phú.

- Tài năng nghệ thuật của nhà văn khi miêu tả vẻ đẹp của sông Hương. 

→ Tất cả các chi tiết đều được chắt lọc qua cái nhìn thấm đượm cảm xúc của người viết.

Câu 5 (trang 41 sgk Ngữ văn 11 Tập 2): Kiến thức văn hóa tổng hợp đã được tác giả huy động như thế nào khi viết bài tùy bút về sông Hương? Mục đích của việc huy động kiến thức đó là gì?

Trả lời:

- Về địa lý:

+ Rừng già, với cấu trúc đặc biệt đã chế ngự sức mạnh bản năng của sông Hương ở quãng thượng nguồn

+ Sự đổi dòng đột ngột của sông Hương phản ánh rất rõ địa hình vùng đất.

+ Những chi lưu cùng hai hòn đảo nhỏ trên sông đã làm giảm hẳn lưu tốc của dòng nước, khiến cho khi qua thành phố, sông Hương trôi rất chậm,...

- Về lịch sử:

+ Gắn liền với nhiều thời đại, sự kiện lịch sử: Thời đại Vua Hùng, sông Hương là “dòng sông biên thùy xa xôi”. Trong giai đoạn trung đại, sông Hương với tên gọi Linh Giang, đã “oanh liệt bảo vệ biên giới phía nam của Tổ quốc Đại Việt”. Dòng sông gắn liền với những chiến công Nguyễn Huệ, những cuộc khởi nghĩa TK XIX, cuộc CMT8…

- Về âm nhạc: Âm thanh đặc biệt của dòng sông (tiếng chuông chùa Thiên Mụ ngân nga, tiếng mái chèo khua sóng đêm khuya,…) đã hình thành nên những làn điệu hò da diết và một nền âm nhạc cổ điển đáng nhớ nơi đất Huế.

- Về triết học: “nhìn dòng sông chảy, tôi nhớ tới câu nói nổi tiếng của Hê-ra-clit – một triết gia Hy Lạp từ hai nghìn năm trước”.

- Về văn học: có một dòng thi ca về sông Hương không bao giờ lặp lại trong cảm xúc của các nghệ sĩ. Từ đó, tác giả đề cập đến cảm hứng trong thơ các tác giả.

=> Nhà văn đã gửi gắm đến người đọc trọn vẹn vẻ đẹp sông Hương độc đáo, xinh đẹp - dòng sông mà ông luôn yêu và có những khám phá, ghi nhận sâu sắc truyền tải đến mọi người đọc.

Câu 6 (trang 41 sgk Ngữ văn 11 Tập 2): Nêu cảm nhận của bạn về ý nghĩa nhan đề bài tùy bút. Cách đặt nhan đề của tác giả có gì đáng chú ý?

Trả lời:

- Cách đặt nhan đề rất độc đáo, vừa là câu hỏi tu từ, vừa là câu khẳng định. Nhan đề bài tùy bút có thể có những ý nghĩa:

+ Thể hiện trạng thái cảm xúc của tác giả trước con sông.

+ Khơi gợi sự hình dung, tưởng tượng, liên tưởng ở người đọc.

+ Kích thích sự tìm hiểu, khám phá về con sông.

- Câu hỏi tu từ hướng đến vấn đề “ai đã đặt tên” cho nó. Nghĩa là tên của sông Hương hàm chứa nhiều điều lí thú cần tìm hiểu, cũng như những điều bí ẩn cần khám phá của chính con sông.

Câu 7 (trang 41 sgk Ngữ văn 11 Tập 2): Phân tích một số yếu tố nghệ thuật mà bạn cho là đặc sắc trong đoạn trích Ai đã đặt tên cho dòng sông?.

Trả lời:

Yếu tố nghệ thuật đặc sắc:

- Nghệ thuật nhân hóa khiến sông Hương đã trở thành hình tượng trung tâm – một nhân vật có lai lịch, tính cách, tình cảm riêng.

- Sự đan quyện giữa các thông tin xác thực về sông Hương với cảm xúc sâu đậm, dồi dào của người viết về dòng sông ấy.

- Sự phối hợp các tri thức khoa học, văn hóa, nghệ thuật để làm nổi bật vẻ đẹp của sông Hương từ nhiều góc độ, nhiều khía cạnh khác nhau.

- Cách diễn đạt tài hoa thể hiện ở ngôn ngữ, giàu hình ảnh, cách liên tưởng so sánh bất ngờ, nhịp điệu đầy biến hóa của câu văn.

Kết nối đọc – viết

Bài tập (trang 41 sgk Ngữ văn 11 Tập 2): Viết đoạn văn (khoảng 150 chữ) phân tích một hình ảnh độc đáo trong văn bản được tác giả sử dụng để làm nổi bật nét riêng của sông Hương.

Đoạn văn tham khảo

Tùy bút “Ai đã đặt tên cho dòng sông?” đã vẽ nên trước mắt người đọc hình ảnh dòng sông Hương với các sắc thái khác nhau (khi thì mạnh mẽ, khoáng đạt, lúc lại dịu dàng, nên thơ), đặc biệt ấn tượng trong lòng người đọc là hình ảnh dòng sông ở trên thượng nguồn, một dòng sông hoang dại và tự do, hệt như “một cô gái Di-gan phóng khoáng và man dại”. Đó là một hình ảnh rất sáng tạo và ấn tượng. Dòng sông ở thượng nguồn, nơi nước chảy mạnh mẽ, cuồn cuộn, đó là khởi đầu, là nguồn gốc nơi dòng sông Hương bắt đầu nên nó mang theo một chút gì đó hoang dã như một con thú chưa được thuần phục, hoàn toàn tự nhiên và dữ dội. Nhưng qua lăng kính đầy lãng mạn của tác giả, dòng sông ấy không như một con thú hoang chưa được tôi luyện mà nó giống như người con gái Di – gan phóng khoáng, tự do và man dại. Đúng vậy, đó chính là vẻ đẹp khởi nguyên của dòng sông, ở nơi nó sinh ra và chưa bị gò bó bởi bất cứ cái gì. Nó mang vẻ đẹp của núi rừng hoang sơ, sự man dại, hoang dã của thiên nhiên, đó là vẻ đẹp của tạo hóa, của một thứ với nguyên bản chất và giá trị của nó. Nhưng sự hoang dã của nó đã được nhân cách hóa, khiến nó trở nên đẹp đến lạ lùng đầy quyến rũ. Đây có lẽ chính là một thành công lớn của tác giả ngòi bút của ông có thể so sánh vẻ đẹp của thiên nhiên và con người một cách tự nhiên và tài tình đến vậy.

Xem thêm các bài Soạn văn lớp 11 Kết nối tri thức ngắn nhất, hay khác:

• “Và tôi vẫn muốn mẹ...”

• Cà Mau quê xứ

• Thực hành tiếng Việt trang 51

• Viết văn bản thuyết minh về một sự vật, hiện tượng trong đời sống xã hội

• Thảo luận, tranh luận về một vấn đề trong đời sống

Xem thêm các tài liệu học tốt lớp 11 hay khác:

• Soạn văn 11 Kết nối tri thức (hay nhất)
• Soạn văn 11 Kết nối tri thức (ngắn nhất)
• Soạn Chuyên đề Văn 11 Kết nối tri thức
• Giải lớp 11 Kết nối tri thức (các môn học)
• Giải lớp 11 Chân trời sáng tạo (các môn học)
• Giải lớp 11 Cánh diều (các môn học)

---