Kiến thức trọng tâm GDCD 10 Bài 4: Nguồn gốc vận động, phát triển của sự vật và hiện tượng

Nhằm mục đích giúp học sinh nắm vững kiến thức môn Giáo dục công dân lớp 10, VietJack biên soạn GDCD 10 Bài 4: Nguồn gốc vận động, phát triển của sự vật và hiện tượng theo bài học đầy đủ, chi tiết nội dung lý thuyết, câu hỏi trắc nghiệm và giải các bài tập trong sgk GDCD 10.

A. Lý thuyết bài học

I. Kiến thức cơ bản

1. Thế nào là mâu thuẫn

a. Mặt đối lập của mâu thuẫn

- Mâu thuẫn là một chỉnh thể trong đó 2 mặt đối lập vừa thống nhất với nhau vừa đấu tranh với nhau

- Mặt đối lập của mâu thuẫn là những khuynh hướng, tính chất, đặc điểm…mà trong quá trình vận động, phát triển của sự vật và hiện tượng, chúng phát triển theo những chiều hướng trái ngược nhau. Ví dụ: Cực âm và cực dương, nóng và lạnh…

Trong mỗi sinh vật đều có mặt đồng hóa và dị hóa

+ Đồng hóa: quá trình tổng hợp các chất đơn giản thành những chất phức tạp

+ Dị hóa: tập hợp các chuỗi phản ứng chuyển hóa phân hủy các phân tử thành các đơn vị nhỏ hơn được hoặc bị oxy hóa để giải phóng năng lượng, hoặc được sử dụng trong các phản ứng đồng hóa khác.

⇒ Ta thấy đồng hóa và dị hóa chúng có mối quan hệ gắn bó với nhau, làm tiền đề cho nhau tồn tại, nếu thiếu 1 trong 2 mặt thì sinh vật không tồn tại. Trong Triết học gọi đó là sự thống nhất giữa các mặt đối lập.

b. Sự thống nhất giữa các mặt đối lập: Sự thống nhất giữa các mặt đối lập là 2 mặt đối lập liên hệ gắn bó với nhau, làm tiền đề tồn tại cho nhau.

Trong mâu thuẫn, sự thống nhất của các mặt đối lập không tách rời sự đấu tranh giữa chúng. Vì các mặt đối lập cùng tồn tại bên nhau, vận động phát triển theo những chiều hướng trái ngược nhau nên chúng luôn tác động, bài trừ, gạt bỏ nhau. Triết học gọi đó là sự đấu tranh giữa các mặt đối lập.

c. Sự đấu tranh giữa các mặt đối lập: Hai mặt đối lập luôn luôn tác động, bài trừ, gạt bỏ nhau, triết học gọi là: Sự đấu tranh giữa các mặt đối lập.

Khái niệm “đấu tranh” trong quy luật mâu thuẫn có ý nghĩa khái quát, tùy thuộc vào hình thức tồn tại cụ thể của các dạng vật chất mà chúng có những biểu hiện khác nhau (tác động, bài trừ, gạt bỏ).

2. Mâu thuẫn là nguồn gốc vận động, phát triển của sự vật và hiện tượng

a. Giải quyết mâu thuẫn

- Mâu thuẫn là một chỉnh thể trong đó 2 mặt đối lập vừa thống nhất với nhau vừa đấu tranh với nhau.

- Sự đấu tranh giữa các mặt đối lập là nguồn gốc.

b. Mâu thuẫn chỉ được giải quyết bằng đấu tranh: Mâu thuẫn chỉ được giải quyết bằng sự đấu tranh giữa các mặt đối lập, không phải bằng con đường điều hòa mâu thuẫn.

c. Liên hệ thực tế

⇒ Để giải quyết mâu thuẫn phải có phương pháp đúng phải phân tích mâu thuẫn cụ thể trong tình hình cụ thể.

+ Phân tích điểm mạnh, điểm yếu của từng mặt đối lập. Phân tích mối quan hệ giữa các mặt của mâu thuẫn.

+ Phải phân biệt đúng, sai, tiến bộ, lạc hậu.

+ Nâng cao nhận thức xã hội, phát triển nhân cách.

+ Biết đấu tranh và tự phê, tránh tư tưởng “Dĩ hòa vi quý”.

Ví dụ: Bài thơ “Bánh trôi nước”.

“Thân em vừa trắng lại vừa tròn

Bảy nổi ba chìm với nước non

Rắn nát mặc dầu tay kẻ nặn

Mà em vẫn giữ tấm lòng son”

Tác giả đã mượn chiếc tránh trôi nước để thể hiện vẻ đẹp về hình thể và tâm hồn của người con gái thân phận nhỏ bé, bị chìm nổi, phụ thuộc mà vẫn giữ gìn trọn vẹn phẩm giá của mình.

Toàn bài thơ là một hình ảnh nhân hoá tượng trưng. Nhờ tài quan sát, nhờ khả năng liên tưởng kì lạ, Hồ Xuân Hương đã phát hiện được những nét tương đồng giữa chiếc bánh trôi nước tầm thường và hình ảnh cũng như cuộc đời người phụ nữ trong xã hội phong kiến. Cả hai đều có vẻ bề ngoài đẹp (trắng, tròn) có tâm hồn cao quý (tấm lòng son), cuộc sống chìm, nổi lênh đênh (trong nồi nước sôi luộc bánh cũng như trong cuộc đời), không làm chủ được số phận của mình.

B. Câu hỏi trắc nghiệm

Câu 1: Theo quan điểm của triết học Mác – Lê nin, mâu thuẫn tạo thành bởi hai mặt đối lập vừa thống nhất, vừa đấu tranh với nhau ở

A. Trong cùng một chỉnh thể.

B. Các sự vật, hiện tượng khác nhau.

C. Hai sự vật, hiện tượng đối lập.

D. Bất kì sự vật hiện tượng nào.

Đáp án:

Theo triết học Mac – Lê nin: Mâu thuẫn là một chỉnh thể, trong đó hai mặt đối lập vừa thống nhất với nhau, vừa đấu tranh với nhau

Đáp án cần chọn là: A

Câu 2: Những khuynh hướng, tính chất, đặc điểm….mà trong quá trình vận động, phát triển của sự vật và hiện tượng chúng phát triển theo những chiều hướng trái ngược nhau được gọi là

A. Mặt trái ngược của mâu thuẫn.

B. Mặt đối lập của mâu thuẫn.

C. Mặc khác biệt của mâu thuẫn.

D. Mặt thống nhất của mâu thuẫn.

Đáp án:

Mặt đối lập của mâu thuẫn là những khuynh hướng, tính chất, đặc điểm….mà trong quá trình vận động, phát triển của sự vật và hiện tượng chúng phát triển theo những chiều hướng trái ngược nhau.

Đáp án cần chọn là: B

Câu 3: Trong mỗi mâu thuẫn, để tạo thành sự thống nhất giữa các mặt đối lập, hai mặt đối lập liên hệ gắn bó với nhau,

A. Giúp nhau phát triển.

B. Cùng phau phát triển.

C. Làm tiền đề tồn tại cho nhau.

D. Làm động lực phát triển cho nhau.

Đáp án:

Trong mỗi mâu thuẫn, hai mặt đối lập liên hệ gắn bó với nhau, làm tiền đề tồn tại cho nhau tạo thành sự thống nhất giữa các mặt đối lập

Đáp án cần chọn là: C

Câu 4: Hai mặt đối lập cùng tồn tại bên nhau, vận động và phát triển theo những chiều hướng trái ngược nhau, nên chúng luôn luôn tác động, bài trừ, gạt bỏ nhau là nội dung khái niệm

A. Sự đấu tranh giữa các mặt đối lập.

B. Quá trình chiến tranh giữa các mặt đối lập.

C. Sự thống nhất giữa các mặt đối lập.

D. Quá trình đấu tranh và thống nhất giữa các mặt đối lập.

Đáp án:

Hai mặt đối lập cùng tồn tại bên nhau, vận động và phát triển theo những chiều hướng trái ngược nhau, nên chúng luôn luôn tác động, bài trừ, gạt bỏ nhau tạo thành sự đấu tranh giữa các mặt đối lập.

Đáp án cần chọn là: A

Câu 5: Kết quả của sự đấu tranh giữa các mặt đối lập là mâu thuẫn cũ mất đi, mâu thuẫn mới hình thành, sự vật và hiện tượng cũ được thay thế bằng sự vật, hiện tượng mới tạo nên

A. Sự vận động trong xã hội.

B. Sự phát triển vô tận của thế giới khách quan.

C. Sự phát triển của giới thự nhiên.

D. Sự thay đổi trong tư duy con người.

Đáp án:

Kết quả của sự đấu tranh giữa các mặt đối lập là mâu thuẫn cũ mất đi, mâu thuẫn mới hình thành, sự vật và hiện tượng cũ được thay thế bằng sự vật, hiện tượng mới. Quá trình này tạo nên sự vận động, phát triển vô tận của thế giới khách quan

Đáp án cần chọn là: B

Câu 6: Mâu thuẫn không thể giải quyết bằng còn đường điều hòa, mà chỉ được giải quyết bằng

A. Chiến tranh.

B. Sự đấu tranh giữa các lực lượng.

C. Đấu tranh giữa các mặt đối lập.

D. Sự thống nhất giữa các mặt đối lập.

Đáp án:

Mâu thuẫn chỉ được giải quyết bằng sự đấu tranh giữa các mặt đối lập, không phải bằng còn đường điều hòa mâu thuẫn

Đáp án cần chọn là: C

Câu 7: Trường hợp nào sau đây là mâu thuẫn giữa các mặt đối lập?

A. Chiến tranh giữa hai quốc gia.

B. Hai bạn học sinh cãi nhau.

C. Đấu tranh giữa giai cấp nông dân và giai cấp địa chủ.

D. Bác sĩ phòng chống bệnh sởi.

Đáp án:

Trong các trường hợp trên, chỉ có giai cấp nông dân và giai cấp địa chủ là trong quá trình vận động, phát triển chúng phát triển theo những chiều hướng trái ngược nhau → là mâu thuẫn giữa các mặt đối lập.

Đáp án cần chọn là: C

Câu 8: Hiện tượng nào sau đây không phải là hai mặt đối lập của mâu thuẫn?

A. Bảng đen và phấn trắng.

B. Sản xuất và tiêu dùng của nền kinh tế.

C. Đồng hóa và dị hóa của một sinh vật.

D. Điện tích âm và điện tích dương của một nguyên tử.

Đáp án:

Bảng đen và phấn trắng không thuộc một chỉnh thể, nên không phải là hai mặt đối lập của mâu thuẫn trong triết học.

Đáp án cần chọn là: A

Câu 9: Trong cuộc sống hàng ngày, khi xuất hiện một mâu thuẫn trong nhận thức, chúng ta cần làm gì?

A. Bỏ qua để đỡ mất công tìm hiểu mâu thuẫn.

B. Khi nào có thời gian sẽ tìm hiểu về cách giải quyết mâu thuẫn.

C. Phân tích để phân biệt đúng, sai, nâng cao nhận thức.

D. Hoảng sợ, nhờ người khác giải quyết mâu thuẫn giúp.

Đáp án:

Khi trong nhận thức của bản thân xuất hiện mâu thuẫn, mỗi cá nhân cần nghiêm túc nhìn nhận vấn đề, phân biệt đâu là đúng, đâu là sai, cái gì là tiến bộ, lạc hậu để từ đó nâng cao nhận thức khoa học của bản thân, phát triển nhân cách.

Đáp án cần chọn là: C

Câu 10: Bàn về sự phát triển, Lê-nin viết: “Sự phát triển là một cuộc đấu tranh giữa các mặt đối lập”. Câu đó Lê-nin bàn về:

A. Hình thức của sự phát triển.

B. Nội dung của sự phát triển.

C. Điều kiện của sự phát triển.

D. Nguyên nhân của sự phát triển.

Đáp án:

Sự đấu tranh giữa các mặt đối lập là nguồn gốc vận động và phát triển của các sự vật, hiện tượng.

Đáp án cần chọn là: D

Câu 11: Trong tập thể, khi xuất hiện mâu thuẫn cần phải làm gì để giải quyết?

A. Dĩ hòa vi quý.

B. Phê bình và tự phê bình.

C. Không cần đấu tranh.

D. Xuê xoa, nhường nhịn nhau.

Đáp án:

Trong tập thể, cần thường xuyên tiến hành phê bình và tự phê bình, tránh thái độ dĩ hòa vi quý, không dám đấu tranh chống lại những cái lạc hậu, tiêu cực.

Đáp án cần chọn là: B

Câu 12: Bạn C thường xuyên đi học muộn, thiếu bài tập do đua đòi theo nhóm bạn xấu chơi điện tử nên lười học, khiến cho tập thể bị ảnh hưởng. Em chọn cách nào dưới đây để giải quyết vấn đề này?

A. Đi nói xấu C.

B. Phê bình C trước tập thể lớp.

C. Thể hiện sự không đồng tình và không chơi với C.

D. Thẳng thắn gặp và phân tích, đồng thời giúp C trong học tập.

Đáp án:

Đấu tranh không có nghĩa là gay gắt phản đối bạn, mà cần gặp và phân tích để bạn hiểu ra vấn đề, giải quyết được mâu thuẫn của chính mình, từ đó điều chỉnh hành vi của bản thân. Đồng thời, ta cần giúp đỡ, hỗ trợ bạn trong học tập để bạn có thêm niềm tin, động lực và tiến bộ.

Đáp án cần chọn là: D

C. Giải bài tập sgk

Xem thêm các bài học GDCD lớp 10 đầy đủ, chi tiết khác:

Lời giải bài tập lớp 10 sách mới:

Tài liệu cho giáo viên: Giáo án, powerpoint, đề thi giữa kì cuối kì, đánh giá năng lực, thi thử THPT, HSG, chuyên đề, bài tập cuối tuần..... độc quyền VietJack, giá hợp lí

Tủ sách VIETJACK shopee lớp 10-11 cho học sinh và giáo viên (cả 3 bộ sách):

ĐỀ THI, GIÁO ÁN, SÁCH LUYỆN THI DÀNH CHO GIÁO VIÊN VÀ PHỤ HUYNH LỚP 10

Bộ giáo án, bài giảng powerpoint, đề thi, sách dành cho giáo viên và gia sư dành cho phụ huynh tại https://tailieugiaovien.com.vn/ . Hỗ trợ zalo VietJack Official

Tổng đài hỗ trợ đăng ký : 084 283 45 85

Giáo án, bài giảng powerpoint Văn, Toán, Lí, Hóa....

4.5 (243)

799,000đs

199,000 VNĐ

Đề thi, chuyên đề Cánh diều, Kết nối tri thức, Chân trời sáng tạo...

4.5 (243)

799,000đ

99,000 VNĐ

Sách luyện 30 đề thi thử THPT năm 2025 mới

4.5 (243)

199,000đ

99.000 - 149.000 VNĐ

xem tất cả

Đã có app VietJack trên điện thoại, giải bài tập SGK, SBT Soạn văn, Văn mẫu, Thi online, Bài giảng....miễn phí. Tải ngay ứng dụng trên Android và iOS.