Giáo án bài Từ nhiều nghĩa và hiện tượng chuyển nghĩa của từ - Giáo án Ngữ văn lớp 6

Hoạt động 1: HDHS tìm hiểu từ nhiều nghĩa

- GV treo bảng phụ

- Đọc bài thơ

- Tra từ điển và cho biết từ “chân” có những nghĩa nào?

- Trong bài thơ, “chân” được gắn với sự vật nào?

- Dựa vào nghĩa của từ “chân” trong từ điển, em thử giải nghĩa của các từ “chân” trong bài?

- Câu thơ:

    “ Riêng cái võng Trường Sơn

    Không chân, đi khắp nước”

- Em hiểu tác giả muốn nói về ai?

HS :Ca ngợi anh bộ đội hành quân.

- Vậy em hiểu nghĩa của từ “chân” này như thế nào?

- Qua việc tìm hiểu, em có nhận xét gì về nghĩa của từ “chân”?

- Hãy lấy một số VD về từ nhiều nghĩa mà em biết?

→ - VD về từ nhiều nghĩa: từ “mắt”.

+ Cơ quan nhìn của người hay động vật.

+ Chỗ lồi lõm giống hình một con mắt ở thân cây.

+ Bộ phận giống hình một con mắt ở một số vỏ quả.

- Từ compa, kiềng, bút, toán, văn có mấy nghĩa?

- Qua phần tìm hiểu trên, em rút ra kết luận gì về từ nhiều nghĩa?

2 HS đọc ghi nhớ.

I. Từ nhiều nghĩa

1. Bài tập (SGK-Tr55)

2. Nhận xét :

Bài thơ “Những cái chân”

- Từ “chân” có một số nghĩa sau:

+ Bộ phận dưới cùng của cơ thể người hay động vật, dùng để đi, đứng: dấu chân, nhắm mắt đưa chân...

+ Bộ phận dưới cùng của một số đồ vật, có tác dụng đỡ cho các bộ phận khác: chân giường, chân đèn, chân kiềng...

+ Bộ phận dưới cùng của một số đồ vật, tiếp giáp và bám chặt vào mặt nền: chân tường, chân núi, chân răng...

- Trong bài thơ, từ “chân” được gắn với nhiều sự vật:

+ Chân gậy, chân bàn, kiềng, com pa….

→ Bộ phận dưới cùng của một số đồ vật, có tác dụng đỡ cho các bộ phận khác.

+ Chân võng (hiểu là chân của các chiến sĩ)

→ Bộ phận dưới cùng của cơ thể người hay động vật.

→ Từ “chân” là từ có nhiều nghĩa.

- Từ compa, kiềng, bút, toán, văn có một nghĩa.

3 .Kết luận:

Từ có thể có một nghĩa hay nhiều nghĩa.

* Ghi nhớ: ( sgk tr 56)

Hoạt động 2 Hiện tượng chuyển nghĩa của từ

- Tìm mối quan hệ giữa các nghĩa của từ chân?

- Trong 1 câu cụ thể, từ thường được dùng với mấy nghĩa?

- VD : từ xuân trong 2 câu thơ: " Mùa xuân là ...càng xuân" ( xuân1: từ 1 nghĩa-> thời điểm mùa xuân; xuân 2: từ nhiều nghĩa ->chỉ mùa xuân, thời điểm; chỉ sự tươi đẹp, cảnh vật mùa xuân; chỉ sự trẻ trung, tuổi trẻ)

GV :Việc thay đổi nghĩa của từ tạo ra từ nhiều nghĩa gọi là hiện tượng chuyển nghĩa của từ.

- Thế nào là hiện tượng chuyển nghĩa của từ?

- Em hiểu thế nào là nghĩa gốc? Nghĩa chuyển?

GV chốt

2 HS đọc ghi nhớ.

II- Hiện tượng chuyển nghĩa của từ

1. Bài tập (SGK-Tr56)

2. Nhận xét :

- Mối quan hệ giữa các nghĩa của từ chân:

+ Đau chân: nghĩa gốc

+ Chân bàn, chân ghế, chân tường: nghĩa chuyển

- Thông thường trong câu từ chỉ có một nghĩa nhất định.Tuy nhiên trong một số trường hợp từ có thể hiểu theo cả hai nghĩa ở trong các tác phẩm văn học .

3 .Kết luận:

- Hiện tượng chuyển nghĩa: thay đổi nghĩa của từ, tạo ra từ nhiều nghĩa

- Nghĩa gốc: nghĩa ban đầu

- Nghĩa chuyển: nghĩa được hình thành trên cơ sở nghĩa gốc.

* Ghi nhớ: SGK - tr56

Hoạt động 3 Luyện tập cho HĐ nhóm

N1 :- Tìm 3 từ chỉ bộ phận cơ thể người?

- Kể một số ví dụ về sự chuyển nghĩa.

N2

- Bộ phận cây cối dùng chỉ bộ phận cơ thể người?

N3

HS đọc yêu cầu bài 3

GV hướng dẫn làm

N4 : HS đọc yêu cầu bài 4

GV hướng dẫn làm

Các nhóm lên bảng làm ,nhận xét ,bổ sung cho nhau .

GV kết luận chung

III- Luyện tập

1.Bài tập 1: Tìm 3 từ chỉ bộ phận cơ thể người có sự chuyển nghĩa:

a. đầu:

- Bộ phận cơ thể chứa não bộ: đau đầu, nhức đầu.

- Bộ phận trên cùng đầu tiên:

Nó đứng đầu danh sách học sinh giỏi.

- Bộ phận quan trọng nhất trong một tổ chức:

Năm Cam là đầu băng đảng tội phạm ấy.

b. Mũi:

- Mũi lừ, mũi tẹt

- Mũi kim, mũi kéo, mũi thuyền..

- Cánh quân chia làm 3 mũi.

c. Tay:

- Đau tay, cánh tay

- Tay nghề, tay vịn cầu thang,

- Tay anh chị, tay súng...

2.Bài tập 2:

- Lá: Lá phổi, lá lỏch, lá gan...

- Quả: quả tim, quả thận.

3.Bài tập 3:

- Chỉ sự vật → chỉ hành động:

+ Hộp sơn → sơn cửa

+ Cái bào → bào gỗ

+ Cân muối → muối dưa

- Những từ chỉ hành động chuyển thành từ chỉ đơn vị:

+ Đang bó lúa → gánh 3 bó lúa.

+ Cuộn bức tranh → ba cuộn giấy

+ Gánh củi đi → một gánh củi.

4.Bài tập 4:

a. Tác giả nêu hai nghĩa của từ :bụng" còn thiếu một nghĩa nữa: phần phình to ở giữa của một số sự vật.

b. Nghĩa của các trường hợp sử dụng từ bụng:

- Ấm bụng: nghĩa 1

- Tốt bụng: nghĩa 2

- Bụng chân: nghĩa 3