Vở thực hành Ngữ văn 8 Ôn tập trang 17, 18, 19 - Chân trời sáng tạo

Thơ thất ngôn bát cú

Thơ tứ tuyệt

Khái niệm

Số câu, số chữ trong mỗi câu

Bố cục

Luật

Niêm

Vần

Nhịp

Đối

Thơ thất ngôn bát cú

Thơ tứ tuyệt

Khái niệm

Là các thể thơ làm theo những nguyên tắc thi luật chặt chẽ được đặt ra từ thời Đường

Số câu, số chữ trong mỗi câu

Mỗi bài có tám câu, mỗi câu có bảy chữ.

Mỗi bài có bốn câu, mỗi câu có bảy chữ.

Bố cục

4 phần.

Được chia theo các cặp câu: Đề (câu 1, 2: mở đầu và bắt đầu phát triển ý của bài thơ); Thực (câu 3, 4: triển khai ý của đề tài, miêu tả cụ thể về tình cảnh, sự việc); Luận (câu 5, 6: mở rộng, phát triển ý nghĩa vốn có hoặc đi sâu hơn vào tâm trạng, cảm xúc); Kết (câu 7, 8: thâu tóm ý nghĩa cả bài và kết ý). Tuy vậy, bố cục bài thơ thất ngôn bát cú luật Đường cũng có thể chia theo những cách khác (ví dụ: bốn câu đầu — bốn câu cuối; sáu câu đầu – hai câu cuối...).

4 phần

Được chia làm bốn phần: Khai (câu 1: khai mở ý của bài thơ); Thừa (câu 2: thường làm rõ thêm ý và mạch cảm xúc của phần Khai); Chuyển (câu 3: chuyển ý); Hợp (câu 4: kết ý). Nhưng cũng có thể chia bố cục bài thơ thuộc thể này thành hai phần: câu 1 – 2; câu 3 – 4.

Luật

Luật bằng trắc của thơ thất ngôn bát cú hoặc thơ tứ tuyệt luật Đường thường được tóm tắt bằng câu: “nhất – tam – ngũ bất luận, nhị – tứ – lục phân minh”, tức là các tiếng (âm tiết) thứ nhất, thứ ba, thứ năm trong câu không cần sắp xếp theo đúng luật bằng trắc; còn các tiếng thứ hai, thứ tư, thứ sáu trong câu cần tuân theo luật bằng/ trắc rõ ràng. Nếu tiếng thứ hai của câu một là tiếng thanh bằng (thanh ngang hoặc thanh huyền) thì bài thơ làm theo luật bằng.

Niêm

Câu 1 niêm với câu 8; câu 2 niêm với câu 3; câu 4 niêm với câu 5; câu 6 niêm với câu 7. 

Câu 1 niêm với câu 4, câu 2 niêm với câu 3.

Vần

Cách gieo vần của thơ luật Đường là cả bài thơ chỉ hiệp theo một vần (còn gọi là độc vận), vần gieo ở cuối câu thơ đầu và cuối các câu chẵn (vần chân), vần được sử dụng thường là vần bằng.

Nhịp

Cách ngắt nhịp của câu thơ thất ngôn thường là 2/2/3 hoặc 4/3.

Đối

Câu thứ ba đối với câu thứ tư, câu thứ năm đối với câu thứ sáu

Không có quy định đối cụ thể và khắt khe như thơ thất ngôn bát cú.

Văn bản

Từ ngữ, hình ảnh

Mạch cảm xúc

Cảm hứng chủ đạo

Nam quốc sơn hà

Qua Đèo Ngang

Chạy giặc

Văn bản

Từ ngữ, hình ảnh

Mạch cảm xúc

Cảm hứng chủ đạo

Nam quốc sơn hà

Nam quốc, Nam đế, tiệt nhiên, thiên thư, nghịch lỗ...

đi từ niềm tự hào dân tộc đến quyết tâm chiến thắng giặc ngoại xâm.

Tinh thần yêu nước, chống giặc ngoại xâm thể hiện qua việc khẳng định chủ quyền và quyết tâm bảo vệ lãnh thổ.

Qua Đèo Ngang

Lom khom, lác đác, đau lòng, mỏi miệng, tình riêng…

có sự vận động từ nỗi buồn giữa không gian hoang vắng đến tâm trạng nhớ nhà, nhớ nước, cô đơn, lẻ loi.

Nỗi buồn, nỗi cô đơn, lẻ loi của nhà thà khi đứng trước khung cảnh hoang vắng, cô liệu của Đèo Ngang, chạnh lòng nhớ nhà, nhớ nước của một thời quá vãng.

Chạy giặc

Lơ xơ, dáo dác, tan bọt nước, nhuốm màu mây…

Mạch cảm xúc trong bài thơ Chạy giặc có sự vận động từ sự vận động từ sự bàng hoàng, thoảng thốt khi nghe tiếng súng giặc và chứng kiến cảnh loạn lạc sang cảm xúc suy tư sâu lắng về vận mệnh dân tộc.

Sự đau đớn, xót thương cho cảnh chạy giặc của người dân và lòng mong mỏi những người có trách nhiệm đứng ra gánh vác trọng trách với nước nhà.

Các phương diện

Nhận xét

Bố cục

Niêm

Luật

Vần

Nhịp

Các phương diện

Nhận xét

Bố cục

Hai phần:

- Câu 1 – 2: tả khung cảnh thiên nhiên thơ mộng.

- Câu 3 – 4: khắc hoạ hình ảnh con người ưu tư vì dân vì nước.

Niêm

Chữ thứ hai của câu 1 là “trắc” niệm với chữ thứ hai của câu 4 cũng là “trắc”, chữ thứ hai của câu 2 là “bằng” niêm với chữ thứ hai của câu 3 cũng là “bằng”. 

Luật

Bài thơ thất ngôn tứ tuyệt luật trắc vần bằng theo luật Đường.

Vần

Vần chỉ hiệp theo một vần ở các câu 1, 2 và 4 (xa – hoa – nhà).

Nhịp

cách ngắt theo nhịp 3/4 ở câu đầu “Tiếng suối trong như tiếng hát xa” và nhịp 4/3 hoặc 2/2/3 ở các câu sau. Sự chuyển nhịp này góp phần tạo nét sinh động, duyên dáng cho bài thơ.

Biện pháp tu từ đảo ngữ

Tác dụng

Ở cấp độ cụm từ là:

Ở cấp độ câu là:

Biện pháp tu từ đảo ngữ

Tác dụng

Ở cấp độ cụm từ là: đảo vị trí của từ “rêu” lên trước “từng đám” và đảo từ “đá” lên trước “mấy hòn” (cách diễn đạt thông thường là “từng đám rêu”, “mấy hòn đá”). 

Nhấn mạnh hình ảnh sự vật, làm cho cách diễn đạt thêm gợi cảm và giàu âm hưởng.

Ở cấp độ câu là: đảo vị trí của vị ngữ (“xiên ngang mặt đất” và “đâm toạc chân mây”) lên trước chủ ngữ (“rêu” và “đá”). Cách diễn đạt thông thường trong trường hợp này là: Từng đám rêu xiên ngang mặt đất/ Mấy hòn đã đâm toạc chân máy.