Giáo án bài Bài ca ngắn đi trên bãi cát (Cao Bá Quát) - Giáo án Ngữ văn lớp 11

TIẾT 15

Hoạt động 2. Hoạt động hình thành kiến thức mới

HS đọc tiểu dẫn và tóm tắt ý chính.

GVchuẩn xác kiến thức.

- Sinh thời Cao Bá Quát có hai câu thơ tỏ chí khí của mình, được xem là đầy khí phách:

Thập tải luân giao cầu cổ kiếm

Nhất sinh đê thủ bái hoa mai.

(Mười năm giao thiệp tìm gươm báu

Một đời chỉ biết cúi đầu lạy hoa mai)

I. Tìm hiểu chung

1. Tác giả

- Cao Bá Quát ( 1809 - 1855 )

- Quê: làng Phú Thị, Gia Lâm, tỉnh Bắc Ninh ( nay thuộc quận Long Biên, Hà Nội ).

- Là người có tài, nổi tiếng văn hay chữ tốt và có uy tín lớn trong giới trí thức đương thời.

- Là người có khí phách hiên ngang, có tư tưởng tự do, ôm ấp hoài bão lớn, mong muốn sống có ích cho đời.

Em hãy nêu hoàn cảnh sáng tác bài thơ?

VHTĐ có: Côn Sơn ca (Nguyễn Trãi) Long thành cầm giả ca

( Nguyễn Du ) có cùng thể loại.

2. Bài thơ

- Hoàn cảnh sáng tác: Cao Bá Quát đi thi Hội. Trên đường vào kinh đô Huế, qua các tỉnh miền Trung đầy cát trắng (Quảng Bình, Quảng Trị), hình ảnh bãi cát dài, sóng biển, núi là những hình ảnh có thực gợi cảm hứng cho nhà thơ sáng tác bài thơ này.

- Thể thơ: thể ca hành (thơ cổ Trung Quốc được tiếp thu vào Việt Nam).

Hướng dẫn HS tìm văn bản thông qua trao đổi, thảo luận nhóm.

- Gọi HS đọc văn bản, GV nhận xét và hướng dẫn đọc lại.

II. Đọc - hiểu văn bản

Bãi cát và con người đi trên bãi cát được miêu tả như thế nào?

1. Hình ảnh “bãi cát” và con người đi trên bãi cát

- “Bãi cát dài lại bãi cát dài” : mênh mông dường như bất tận, nóng bỏng.

Theo em đây là cảnh thực hay cảnh biểu tượng?

→ Hình ảnh tả thực: đẹp nhưng dữ dội, khắc nghiệt đã gợi ý cho nhà thơ sáng tác bài thơ này.

→ Hình ảnh biểu tượng: con đường đầy khó khăn mà con người phải vượt qua để đi đến danh lợi.

Hình ảnh người đi trên bãi cát được miêu tả như thế nào? Chi tiết nào thể hiện được điều đó?

- Hình ảnh người đi trên bãi cát:

+ Đi một bước như lùi một bước: nỗi vất vả khó nhọc

+ Không gian đường xa, bị bao vây bởi núi sông, biển

+ Thời gian: mặt trời lặn vẫn còn đi.

+ Nước mắt rơi → khó nhọc, gian truân.

⇒ Sự tất tả, bươn chải dấn thân để mưu cầu công danh, sự nghiệp.

HẾT TIẾT 15, CHUYỂN SANG TIẾT 16.

Gv hướng dẫn hs tìm hiểu tâm trạng và suy nghĩ của lữ khách đi trên bãi cát:

2. Tâm trạng và suy nghĩ của lữ khách khi đi trên bãi cát

Hãy giải thích nội dung và chỉ ra sự liên kết của 6 câu thơ:

“ Không học được tiên ông phép ngủ…

Người say vô số tỉnh bao người”

Gv cho hs thảo luận trình bày theo nhóm.

Định hướng:

Tâm trạnh người lữ khách trên bãi cát như thế nào?

- “Không học được….giận khôn vơi”

Nhịp điệu đều, chậm, buồn: tác giả tự giận mình không có khả năng như người xưa, mà phải tự hành hạ mình, chán nản mệt mỏi vì công danh - lợi danh.

Tâm trạng đó dược bộc lộ như thế nào?

- “Xưa nay phường….bao người”

Câu hỏi tu từ, hình ảnh gợi tả (hơi men)

→ Sự cám dỗ của danh lợi đối với con người. Vì công danh, lợi danh mà con người bôn tẩu ngược xuôi. Danh lợi cũng là thứ rượu thơm làm say lòng người.

Em hiểu cụm từ “đường danh lợi” là như thế nào trong XHPK?

⇒ Sự chán ghét, khinh bỉ của Cao Bá Quát đối với phường danh lợi. Câu hỏi nhà thơ như trách móc, như giận dữ, như lay tỉnh người khác nhưng cũng tự hỏi bản thân. Ông đã nhận ra tính chất vô nghĩa của lối học khoa cử, côn đường công danh đương thời vô nghĩa, tầm thường.

Phân tích ý nghĩa biểu tượng của khúc đường cùng? Tâm trạng nhà thơ?

- “ Bãi cát dài…ơi…”

Câu hỏi tu từ cũng là câu cảm thán thể hiện tâm trạng băn khoăn, day dứt giữa việc đi tiếp hay dừng lại.

- Khúc đường cùng : ý nghĩa biểu tượng → nỗi tuyệt vọng của tác giả. Ông bất lực vì không thể đi tiếp mà cũng không biết phải làm gì. Ấp ủ khát vọng cao cả nhưng ông không tìm được con đường để thực hiện khát vọng đó. Hay đó là niềm khao khát thay đổi cuộc sống

Hình ảnh thiên nhiên được miêu tả có dụng ý gì?

- Hình ảnh thiên nhiên: phía bắc, phía nam đều đẹp nhưng đều khó khăn, hiểm trở.

Câu cuối mang ý nghĩa gì?

- “Anh đứng làm chi trên bãi cát?..” câu hỏi mệnh lệnh cho bản thân → phải thoát ra khỏi bãi cát danh lợi đầy nhọc nhằn chông gai mà vô nghĩa.

Nhịp điệu thơ lúc nhanh, lúc chậm. lúc dàn trả, lúc dứt khoát→ thể hiện tâm trạng suy tư của con đường danh lợi mà nhà thơ đang đi.

⇒ Hình tượng kẻ sĩ cô độc, lẻ loi đầy trăn trở nhưng kì vĩ, vừa quả quyết vừa tuyệt vọng trên con đường đi tìm chân lí đầy chông gai.

Nhận xét giá trị nghệ thuật trong bài thơ?

3. Nghệ thuật

- Thơ cổ thể , hình ảnh biểu tượng giàu ý nghĩa.

- Phương pháp đối lập, sáng tạo trong việc dùng điển cố điển tích.

Qua phân tích bài thơ em hãy nêu ý nghĩa của bài thơ?

4. Ý nghĩa văn bản

Bài thơ là khúc ca mang đậm tính nhân văn của một người cô đơn tuyệt vọng trên đường đời thể hiện qua hình ảnh bãi cát dài, con đường cùng và hình ảnh người đi trên bãi cát.

Hoạt động 3: Tổng kết

HS đọc ghi nhớ SGK.

III. Tổng kết

Ghi nhớ (SGK).

Hoạt động 4: Hoạt động thực hành

GV hướng dẫn HS

IV. Luyện tập

Cao Bá Quát hăm hở tìm lý tưởng nhưng không thành

+ Chín năm cứ ba năm một lần đi thi không đỗ tiến sĩ

+ Về sau được nhận chức tập sự ở Bộ Lễ

+ Tình thương, trọng người tài nên gây tội và bị đi đày ở

+ Ông nhận ra nhiều điều bất công từ sự bóc lột của triều đình nhà Huế

→ Ông ý thức được sự tầm thường của danh lợi, và chế độ vì vậy ông khao khát làm nên điều ý nghĩa, lớn lao hơn cho đời, dẫn tới cuộc khởi nghĩa chống lại nhà Nguyễn