Giáo án Văn 10 bài Khái quát văn học Việt Nam từ X đến hết thế kỉ XIX (tiết 1)

*Tìm hiểu mục I SGK

- Em còn nhớ trong chương trình Ngữ văn THCS, văn học trung đại Việt Nam có các bộ phận văn học nào?

I-CÁC THÀNH PHẦN CỦA VĂN HỌC TỪ THẾ KỶ X ĐẾN HẾT THẾ KỶ XIX

- Văn học Việt Nam thời kỳ này còn gọi là văn học trung đại, gồm 2 thành phần : văn học chữ Hán và văn học chữ Nôm. Hai thành phần văn học này không đối lập nhau mà bổ sung cho nhau, tạo thành động lực to lớn thúc đẩy sự phát triển của văn học dân tộc.

- Giữa văn học chữ Hán và văn học chữ Nôm có những điểm giống nhau và khác nhau.

- Hoàn cảnh chữ Hán xuất hiện ở nước ta?

- Trình bày hiểu biết bản thân về văn học chữ Hán.

- Giới thiệu một tác phẩm văn học chữ Hán mà em biết.

HS trả lời

GV hoàn thiện

1-Văn học chữ Hán

- Bao gồm các sáng tác bằng chữ Hán của người Việt.

- Ra đời sớm, tồn tại trong suốt quá trình hình thành và phát triển của văn học trung đại.

- Thể loại văn học chủ yếu là những thể loại tiếp thu từ văn học Trung Quốc như: chiếu, biểu, hịch, cáo, truyền kỳ, tiểu thuyết chương hồi, phú, thơ Đường luật,…

- Ở thơ hay văn xuôi, trữ tình, chính luận hay tự sự đều có những thành tựu nghệ thuật lớn như bài thơ: Sông núi nước Nam, Hịch tướng sĩ, Đại cáo bình ngô, Hoàng Lê nhất thống chí,…

- Chữ Nôm ra đời trong hoàn cảnh nào?

+ GV giới thiệu một số truyện trong “Lĩnh Nam chích quái ”: Mộc tinh, Ngư tinh, Hồ tinh, Núi Tản Viên…

2- Văn học chữ Nôm:

- Bao gồm các sáng tác bằng chữ Nôm

- Ra đời muộn hơn văn học chữ Hán (cuối thế kỷ XIII) tồn tại, phát triển đến hết thời kỳ trung đại.

- Chủ yếu là thơ, rất ít tác phẩm văn xuôi.

- Một số ít thể loại tiếp thu từ Trung Quốc như: phú, văn tế, thơ Đường luật còn phần lớn là thể loại văn học dân tộc như: ngâm khúc (viết theo thể song thất lục bát), truyện thơ (viết theo thể song thất lục bát), hát nói (viết theo thể thơ khá tự do có kết hợp với âm nhạc), hoặc thể thơ Đường luật (đã được Việt hóa phần nào).

*Tìm hiểu mục II SGK

HS thảo luận nhóm, ghi kết quả trên phiếu học tập

Các nhóm khác nhận xét, phản biện tích cực.

- Giáo viên chốt lại những ý cơ bản.

Nhóm 1:

- Tình hình LS nước ta TK X-XIV như thế nào? Điều đó có ảnh hưởng gì đến VH?

GV nói thêm về tư tưởng tam giáo thể hiện qua các tác phẩm văn học.

- Trong các tác phẩm văn học thời Lý, Trần em đã học tác phẩm nào? Trình bày nội dung chính.

HS đọc – phân tích một bài thơ tiêu biểu.

II-CÁC GIAI ĐOẠN PHÁT TRIỂN CỦA VĂN HỌC TỪ THẾ KỶ X ĐẾN HẾT THẾ KỶ XIX:

Bao gồm 4 giai đoạn lớn

1. Giai đoạn từ thế kỷ X đến hết thế kỷ XIV:

a. Về lịch sử:

- Thoát khỏi ách thống trị phong kiến phương Bắc

- Giai cấp phong kiến Việt Nam lãnh đạo các cuộc kháng chiến chống Tống , Nguyên , Minh xâm lược , xây dựng đất nước vững mạnh.

b. Các bộ phận văn học:

- Chủ yếu là hai bộ phận: chữ Hán và chữ Nôm.

- VH dân gian vẫn còn tồn tại

c .Về nội dung: yêu nước với âm hưởng hào hùng

- Nam Quốc sơn hà – Lý Thường Kiệt , một số bài kệ , thơ của các thiền sư

- Tụng giá hoàn kinh sư – Trần Quang Khải

- Thuật hoài – Phạm Ngũ Lão

- Hịch tướng sĩ văn – Trần Quốc Tuấn

- Bạch Đằng giang phú – Trương Hán Siêu

d. Nghệ thuật: có những thành tựu lớn như văn chính luận (Chiếu dời đô, Hịch tướng sĩ), văn xuôi lịch sử (Đại Việt sử ký), thơ phú (Phạm Ngũ Lão, Trương Hán Siêu).

Nhóm 2:

- Nội dung, chủ đề, cảm hứng của văn học giai đoạn này có gì khác, có gì tiếp tục so với giai đoạn văn học trước đó?

+ GV giới thiệu một số truyện trong” Truyền kỳ mạn lục”: Chức phán sự ở đền Tản Viên, Gã trà đồng giáng sinh, Từ Thức lên cõi tiên…

2. Giai đoạn từ TK XV- hết TK XVII:

a - Lịch sử:

- Đất nước không còn ngoại xâm, mâu thuẫn giữa các tập đoàn phong kiến ( Lê-Mạc, Trịnh –Nguyễn )

- Khởi nghĩa nông dân, du nhập đạo Thiên Chúa.

b. Các bộ phận văn học:

- Chủ yếu là hai bộ phận: chữ Hán và chữ Nôm

c - Nội dung: đi từ nội dung yêu nước với âm hưởng ngợi ca đến nội dung phản ánh, phê phán hiện thực xã hội phong kiến.

- Bình Ngô đại cáo

- Truyền kỳ mạn lục – Nguyễn Dữ

- Thiên Nam ngữ lục

- Các sáng tác của Nguyễn Bỉnh Khiêm

d - Nghệ thuật:

- Văn học chữ Hán phát triển với nhiều thể loại phong phú, đặc biệt là thành tựu của văn chính luận (Bình Ngô đại cáo, Quân trung từ mệnh tập của Nguyễn Trãi ); văn xuôi tự sự ( Thánh Tông di thảo, Truyền kỳ mạn lục ).

- Văn học chữ Nôm có sự Việt hóa thể loại, sáng tạo nhiều thể loại văn học dân tộc .

Nhóm 3.

- Trình bày những nét chính về lịch sử giai đoạn nửa sau TK XVIII – nửa đầu XIX.

- Trình bày những hiểu biết về một số tác gia tiêu biểu trong giai đoạn này .

- Em hiểu trào lưu nhân đạo chủ nghĩa trong văn học thời kỳ này như thế nào ?

3. Giai đoạn từ TK XVIII - nửa đầu TK XIX

a - Lịch sử:

- Giai đoạn khủng hoảng chế độ phong kiến.

- Khởi nghĩa nông dân 🡪 Tây Sơn thống nhất đất nước, sau đó Nhà Nguyễn được thành lập.

b. Các bộ phận văn học:

- Chủ yếu là hai bộ phận: chữ Hán và chữ Nôm.

- VH viết bằng chữ quốc ngữ đã bước đầu xuất hiện những thành tựu chưa đáng kể.

c - Nội dung: trào lưu nhân đạo chủ nghĩa

- Phê phán bản chất xấu xa , tàn bạo giai cấp phong kiến chà đạp con người. -Đề cao quyền sống – nhất là phụ nữ

+ Chinh phụ ngâm ( Đặng Trần Côn – Đoàn Thị Điểm ), Cung oán ngâm khúc ( Nguyễn Gia Thiều ), Hoàng Lê Nhất thống chí ( Ngô văn gia phái ) , thơ Nguyễn Du, Bà huyện thanh quan, Hồ Xuân Hương , Phạm Thái, Nguyễn Công Trứ, Cao Bá Quát …

d - Nghệ thuật: văn học phát triển mạnh cả về văn xuôi và văn vần, cả văn học chữ Hán và chữ Nôm.

Nhóm 4.

- Trình bày những nét chính về lịch sử giai đoạn nửa cuối TK XIX?

- Trình bày những hiểu biết về một số tác gia tiêu biểu trong giai đoạn này.

4. Giai đoạn VH nửa cuối thế kỉ XIX:

a. Lịch sử:

- Thực dân Pháp xâm lược. Triều đình nhà Nguyễn đầu hàng từng bước. Nhân dân cả nước kiên cường chống giặc nhưng gặp phải nhiều thất bại.

- XHPK chuyển thành XHTD nửa PK.

- Văn hóa phương Tây bắt đầu ảnh hưởng tới đời sống XH.

b. Các bộ phận văn học:

- Chủ yếu là hai bộ phận: chữ Hán và chữ Nôm.

- VH viết bằng chữ quốc ngữ đã bước đầu xuất hiện những thành tựu chưa đáng kể.

c. Nội dung:

- Chủ nghĩa yêu nước chống xâm lược mang cảm hứng bi tráng.

- Tư tưởng canh tân đất nước trong các bản điều trần của Nguyễn Trường Tộ.

- Phê phán hiện thực xã hội đương thời trong thơ Nguyễn Khuyến, Tú Xương.

- Các tác giả, tác phẩm tiêu biểu:

+ Nguyễn Đình Chiểu- tác giả VH yêu nước lớn nhất.

+ Nguyễn Khuyến, Tú Xương,...

d. Nghệ thuật:

- Văn thơ chữ Hán, chữ Nôm của Nguyễn Đình Chiểu, Nguyễn Khuyến, Tú Xương.

- Xuất hiện một số tác phẩm văn xuôi bằng chữ quốc ngữ của Trương Vĩnh Ký, Nguyễn Trọng Quản, Huỳnh Tịnh Của,... đem đến những đổi mới bước đầu theo hướng hiện đại hóa.