Giáo án Lịch Sử 11 Bài 7: Những thành tựu văn hóa thời cận đại

* Hoạt động 1 : Cá nhân

- GV hỏi và dẫn dắt, gợi ý vào nội dung chính: Tại sao đầu thời cận đại nền văn hóa thế giới, nhất là ở châu Âu có điều kiện phát triển?

Gợi ý: Kinh tế phát triển, mối quan hệ xã hội thay đổi, đó chính là hiện thực để có nhiều thành tựu về văn học nghệ thuật giai đoạn này.

* Hoạt động 2: Nhóm

- GV chia HS theo tổ hoặc nhóm, chuẩn bị bài sưu tầm ở nhà từ trước đó một tuần để bài học này.

GV tổ chức cho HS thảo luận với câu hỏi: Hãy cho biết những thành tựu về mặt tư tưởng, văn hóa đến thế kỉ XIX?

HS thảo luận nhóm, sau đó đại diện nhóm lên trình bày phần sưu tầm của mình. GV chốt lại: Những thành tựu về mặt tư tưởng ở thế kỉ XVIII với trào lưu Triết học Ánh sáng (ảnh của ba nhà tư tưởng tiêu biểu: Mông-te-xki-ơ; Vôn-te; G.G.Rut-xô) và những ý tưởng tốt đẹp của các ông,... Những tư tưởng mới trong trào lưu Triết học Aïnh sáng được ví “Như những khẩu đại bác, mở đường cho bộ binh xuất kích”.

- Thành tựu về văn hóa:

    + La Phông-ten với các truyện ngụ ngôn có tính giáo dục mọi lứa tuổi, VD: Gà trống và Cáo

    + An-đéc-xen: Con vịt xấu xí, Cô bé bán diêm...

    + Ban-dắc: Nhà văn hiện thực Pháp đã phản ánh đầy đủ hiện thực nước Pháp đầu thế kỉ XIX qua các tác phẩm của mình.

    + Pu-skin (Nga) với bài thơ: Tôi yêu em,...

    + Tào Tuyết Cần (1716 - 1763) của Trung Quốc với tác phẩm Hồng lâu mộng phản ánh các mối quan hệ trong gia đình, xã hội Trung Quốc thời phong kiến.

    + Lê Quý Đôn - nhà bác học của Việt Nam thế kỉ XVIII với những tác phẩm tiêu biểu như Kiến văn tiểu lục; Phủ biên tạp lục,...

GV hỏi: Những thành tựu văn hóa đầu thời cận đại có tác dụng gì?

    + Phản ánh hiện thực xã hội ở các nước trên thế giới thời kỳ cận đại.

    + Hình thành quan điểm, tư tưởng của con người tư sản, tấn công vào thành trì của chế độ phong kiến, góp phần vào thắng lợi của chủ nghĩa tư bản.

* Hoạt động 1: Cá nhân

GV đặt câu hỏi cho cả lớp: Qua phần trình bày của bạn, các em có nhận xét gì về điều kiện lịch sử giai đoạn giữa thế kỉ XIX - đầu thế kỉ XX với thời kỳ đầu cận đại? Điều kiện đó có tác dụng gì đối với các nhà văn, nhà nghệ thuật?

Gợi ý:

- Chủ nghĩa tư bản được xác lập trên phạm vi toàn thế giới và bước sang giai đoạn chủ nghĩa đế quốc.

- Giai cấp tư sản nắm quyền thống trị, mở rộng và xâm lược thuộc địa thì đời sống nhân dân lao động bị áp bức ngày càng khốn khổ.  Đây là hiện thực để các nhà văn, nhà nghệ thuật phản ánh đầy đủ trong các tác phẩm của mình.

* Hoạt động 2: Cá nhân

- GV nêu câu hỏi: Hãy cho biết những thành tựu tiêu biểu về văn học, nghệ thuật đầu thế kỉ XIX đến đầu thế kỉ XX?

Trước khi HS trả lời GV có thể gợi ý:

Phương Tây có những tác phẩm nào? Phương Đông có những tác phẩm nào?

- HS trình bày một vài tác phẩm văn học tiêu biểu đại diện cho các khía cạnh khác nhau:

Ví dụ: tác phẩm Những người khốn khổ của Víchto Huy-gô phản ánh hiện thực đời sống nhân dân trong xã hội Pháp khi Pháp trở thành đế quốc...

- Tác phẩm Thuốc của Lỗ Tấn phản ánh xã hội Trung Quốc trong bối cảnh bị các nước đế quốc xâu xé...

- Nghệ thuật: cung điện Véc xai được hoàn thành vào năm 1708; Bảo tàng Anh; Viện bảo tàng Ec-mi-ta-giơ; Bảo tàng Lu-vrơ (Pa-ri - Pháp), là bảo tàng bằng hiện vật lớn nhất thế giới (GV cho HS xem ảnh, giới thiệu về quá trình xây dựng và một số hiện vật trong các bảo tàng lớn - Phần này có thể cho HS xem phần mềm ENCARTA 2007)

- Họa sĩ: Van Gốc (Hà Lan) với tác phẩm Hoa hướng dương.

- Phu-gi-ta (Nhật Bản)

- Pi-cát-xô (Tây Ban Nha), danh họa nổi tiếng về tranh tượng hình,...

GV hỏi: Các tác phẩm văn học, nghệ thuật thời kỳ này có gì khác với giai đoạn trước?

- Đạt được nhiều thành tựu rực rỡ hơn, phản ánh hiện thực cuộc sống ở cả các nước tư bản và các nước thuộc địa, phản ánh cuộc đấu tranh giai cấp trong xã hội, mong ước một xã hội tốt đẹp hơn,...

Hoạt động 1: Cá nhân

Cho HS đọc SGK, xem ảnh của các nhà tư tưởng tiến bộ: Xanh Xi-mông, Phu-ri-ê, Ô-oen và trả lời câu hỏi: Tư tưởng chính của các ông là gì? Nó có thể trở thành hiện thực trong bối cảnh xã hội bấy giờ không?

- Mong muốn xây dựng một xã hội không có chế độ tư hữu, không có áp bức bóc lột, nhân dân làm chủ các phương tiện sản xuất của mình  Không tưởng vì họ không thực hiện được kế hoạch của mình trong điều kiện chủ nghĩa tư bản vẫn được duy trì và phát triển.

Hoạt động 2: Cá nhân

Cho HS tự đọc SGK và nhận xét về tư tưởng của các nhà triết học nổi tiếng người Đức: Hê-ghen;

Phoi-ơ-bách,... Các nhà kinh tế - chính trị Anh như Adam Xmit (1723 - 1790) và Ri-các-đo (1772 - 1823).

=> Chưa thấy được mối quan hệ giữa người với người đằng sau sự trao đổi hàng hóa.

* Hoạt động 3: Nhóm

GV cho HS làm việc theo nhóm, đọc SGK và thảo luận, điền vào phiếu học tập, trả lời các vấn đề sau:

- Hoàn cảnh dẫn đến sự ra đời của Chủ nghĩa xã hội khoa học?

- Nội dung cơ bản

- Điểm khác với các học thuyết trước đây?

- Vai trò của Chủ nghĩa xã hội khoa học?

- Từ những nội dung trên GV có thể cụ thể thành bài tập trắc nghiệm cho HS làm.

Ngoài ra cho HS xem ảnh của C.Mác, Ph.Ăngghen, Lê-nin và giới thiệu qua về công lao của các ông đối với việc cho ra đời và hoàn chỉnh dần Chủ nghĩa xã hội khoa học.

- GV cho HS đọc định luật Bảo toàn và chuyển hóa năng lượng, Học thuyết tế bào, định luật tiến hóa của các giống loài,...

I. Sự phát triển của nền văn hóa mới trong buổi đầu thời cận đại đến giữa thế kỉ XIX

- Kinh tế các nước có điều kiện phát triển sau các cuộc cách mạng tư sản và cách mạng công nghiệp.

- Trong xã hội tồn tại những mối quan hệ cũ, mới chồng chéo phức tạp, đây là hiện thức sống động để các nhà văn, thơ, kịch có điều kiện sáng tác.

- Thành trì của chế độ phong kiến lung lay rệu rã.

- Xuất hiện những nhà tư tưởng tiến bộ, những nhà văn, thơ, nhà viết kịch nổi tiếng.

- Trào lưu Triết học Ánh sáng thế kỉ XVII - XVIII ở Pháp với những con người tiêu biểu như Mông-te-xki-ơ (1689 - 1755), Vôn-te (1694 - 1778), G.G. Rút-tô (1712 - 1778), nhóm Bách khoa toàn thư.

- Châu Âu: ở Pháp có Pi-e Cooc-nây (1606 - 1684) là đại diện xuất sắc của nền bi kịch cổ điển Pháp; La Phông-ten (1621 - 1695) là nhà thơ ngụ ngôn Pháp; Mô-li-e (1622 - 1673) là người mở đầu cho nền hài kịch cổ điển

Pháp... Ban-dắc (Pháp 1799 - 1850), An-đéc-xen (Đan Mạch, 1805 - 1875), Pu-skin (Nga, 1799 - 1837).

- Châu Á: Tào Tuyết Cần (1716 - 1763) của Trung Quốc; Nhật Bản có nhà thơ, nhà soạn kịch xuất sắc Chi-ka-mát-xư Môn-đa-ê-môn (1653 - 1725); ở Việt Nam thế kỉ XVIII có nhà bác học Lê Quý Đôn (1726 - 1784),...

    + Phản ánh hiện thức xã hội ở các nước trên thế giới thời kỳ cận đại.

    + Hình thành quan điểm, tư tưởng của con người tư sản, tấn công vào thành trì của chế độ phong kiến, góp phân vào thắng lợi của chủ nghĩa tư bản.

II. Thành tựu của văn học, nghệ thuật từ giữa thế kỉ XIX đến đầu thế kỉ XX

1. Điều kiện lịch sử

- Chủ nghĩa tư bản được xác lập trên phạm vi toàn thế giới và bước sang giai đoạn chủ nghĩa đế quốc.

- Giai cấp tư sản nắm quyền thống trị, mở rộng và xâm lược thuộc địa thì đời sống nhân dân lao động bị áp bức ngày càng khốn khổ.

- Vích to Huy-gô (1802 - 1885):

Những người khốn khổ

- Lép Tôn-xtôi (1828 - 1910): Chiến tranh và hòa bình

- Mác-Tuên (1935 - 1910): Những cuộc phiêu lưu của Hác-ki-bê-ri (1884)

- Lỗ Tấn (1881 - 1936): A.Q. Chính chuyện; Nhật kí người điên, Thuốc,...

- Hô-xê Mác-ti (1823 - 1893): nhà thơ nổi tiếng của Cu ba.

- Nghệ thuật: cung điện Véc xai được hoàn thành vào năm 1708; Bảo tàng Anh; Viện bảo tàng Ec-mi-ta-giơ; Bảo tàng Lu-vrơ (Pa-ri-Pháp), là bảo tàng bằng hiện vật lớn nhất thế giới.

- Họa sĩ: Van Gốc (Hà Lan) với tác phẩm Hoa hướng dương, Phu-gita (Nhật Bản), Pi-cát-xô (Tây Ban Nha)...

* Tác dụng:

- Phản ánh hiện thực xã hội, mong ước xây dựng một xã hội mới tốt đẹp hơn.

III. Trào lưu tư tưởng tiến bộ và sự ra đời của CNXH khoa học

* Chủ nghĩa xã hội không tưởng

- Những nhà tư tưởng tiến bộ Xnh Xi-mông, Phu-ri-ê, Ô-oen: mong muốn xây dựng một xã hội không có chế độ tư hữu, không có áp nức bóc lột, nhân dân làm chủ các phương tiện sản xuất của mình  Không tưởng vì họ không thực hiện được kế hoạch của mình trong điều kiện chủ nghĩa tư bản vẫn được duy trì và phát triển.

* Triết học Đức và kinh tế chính trị học Anh:

Hê-ghen (1770 - 1831) và Phoi-ơ-bách (1804 - 1872) là những nhà triết học nổi tiếng người Đức. Hê-ghen là nhà duy tâm khách quan còn Phoi-ơ-bách là nhà duy vật siêu hình...

Khoa Kinh tế - chính trị cổ điển phát sinh ở Anh với các đại biểu như AđamXmít (1723 - 1790) và Ri-các-đô (1772 - 1823)  mở đầu “lí luận về giá trị lao động” nhưng chỉ mới nhìn thấy mối quan hệ giữa vật và vật chứ chưa thấy mối quan hệ giữa người với người.

* Chủ nghĩa xã hội khoa học

Hoàn cảnh:

- Sự áp bức bóc lột của giai cấp tư sản giai đoạn chủ nghĩa đế quốc.

- Phong trào công nhân phát triển

- C.Mác và Ph. Ăngghen thành lập, được Lê-nin phát triển.

Nội dung: Kế thừa, phát triển có chọn lọc những thành tựu của khoa học xã hội và tự nhiên mà loài người đã đạt được, chủ yếu từ thế kỉ XIX (định luật bảo toàn và chuyển hóa năng lượng, học thuyết tế bào, định luật tiến hóa của các giống loài, các trào lưu triết học cổ điển Đức, học thuyết kinh tế Anh và Lý luận về chủ nghĩa xã hội Pháp).

- Học thuyết gồm bà bộ phận chính: Triết học, kinh tế - chính trị học và chủ nghĩa xã hội khoa học (Chủ nghĩa duy vật biện chứng và Chủ nghĩa duy vật lịch sử kết hợp chặt chẽ với nhau).

- Điểm khác: Xây dựng học thuyết của mình trên quan điểm, lập trường giai cấp công nhân, thực tiễn đấu tranh của phong trào cách mạng vô sản thế giới => hình thành hệ thống lý luận vừa mới khoa học vừa cách mạng.

Vai trò :

- Chủ nghĩa Mác - Lê-nin là đỉnh cao của trí tuệ loài người, là cương lĩnh cách mạng cho cuộc đấu tranh chống chủ nghĩa tư bản, xây dựng xã hội cộng sản và mở ra kỷ nguyên mới cho sự phát triển của khoa học (tự nhiên và xã hội, nhân văn).