Giáo án Lịch Sử 11 Bài 8: Ôn tập lịch sử thế giới cận đại

GV hướng dẫn HS xác định cụ thể những sự kiện lịch sử cơ bản của thời cận đại.

* Hoạt động 1:

Yêu cầu HS làm việc theo nhóm trả lời các câu hỏi và điền vào bảng tổng kết:

- Nhóm 1. Hãy nêu nguyên nhân bùng nổ, động lực, lãnh đạo, hình thức, diễn biến, kết quả, ý nghĩa lịch sử, hạn chế của các cuộc Cách mạng tư sản thế kỉ XVI - XIX?

- Nhóm 2. Hãy nêu những đặc điểm chung và đắc điểm riêng của các cuộc Cách mạng tư sản từ thế kỉ XVI - XIX?

- Nhóm 3. Khái niệm cách mạng tư sản (phân biệt với cách mạng xã hội chủ nghĩa về nguyên nhân, mục địch, lực lượng tham gia, lực lượng lãnh đạo, kết quả, ý nghĩa).

- Các nhóm lên trình bày, GV chốt lại: Nguyên nhân sâu xa và nguyên nhân trực tiếp?

    + Nguyên nhân sâu xa làm bùng nổ cách mạng tư sản: trong lòng chế độ phong kiến đã hình thành và phát triển một lực lượng sản xuất mới và tiến bộ - sản xuất tư bản chủ nghĩa. Mâu thuẫn giữa lực lượng sản xuất tư bản chủ nghĩa với quan hệ phong kiến ngày càng sâu sắc, dẫn tới một số cuộc cách mạng xã hội, mở đường cho chủ nghĩa tư bản được thắng lợi và sự suy vong của chế độ phong kiến.

- Nguyên nhân trực tiếp dẫn tới sự bùng nổ của mỗi cuộc cách mạng tư sản rất khác nhau. GV cần hướng dẫn HS nêu rõ cụ thể (cách mạng tư sản Anh nổ ra do vua Sác-lơ I tập hợp lực lượng chống Quốc hội, Chiến tranh giành độc lập của 13 thuộc đại Anh ở Bắc Mĩ nổ ra nhân “sự kiện chè Bô-xtơ”...)

- Về hình thức, diễn biến của các cuộc cách mạng tư sản không giống nhau.

- GV hướng dẫn HS nhắc lại hình thức các cuộc cách mạng tư sản đã học: Chiến tranh giải phóng dân tộc; Nội chiến; Chiến tranh cách mạng bảo vệ Tổ quốc; Sự thống nhất đất nước (từ trên xuống; từ dưới lên); cuộc Minh Trị duy tân; Cải cách nông nô ở Nga,...)

- Kết quả, tính chất, ý nghĩa của các cuộc cách mạng tư sản. GV hướng dẫn HS thấy rõ kết quả chung của các cuộc cách mạng tư sản đã học, được diễn ra dưới nhiều hình thức khác nhau và kết quả riêng của mỗi cuộc cách mạng. Từ đó, HS có thể giải thích, vì sao cách mạng Pháp cuối thế kỉ XVIII là cuộc cách mạng tư sản triệt để nhất, song vẫn có những hạn chế.

- Các nhóm khác tiếp tục trình bày, GV nhận xét và chốt lại các ý cơ bản.

* Hoạt động 1:

- GV hướng dẫn HS trả lời các câu hỏi: Vì sao sau cách mạng tư sản, giai cấp tư sản lại tiến hành cách mạng công nghiệp? Vì sao cách mạng công nghiệp lại diễn ra sớm nhất ở Anh?

Về hệ quả của cách mạng công nghiệp: Sự phát minh máy móc, đẩy mạnh sản xuất làm cơ sở cho việc giữ vững, phát triển chủ nghĩa tư bản và sự phân chia xã hội thành 2 giai cấp cơ bản đối lập nhau: giai cấp tư sản và giai cấp vô sản.

- Sự phát triển của chủ nghĩa tư bản ở các nước lớn Âu - Mĩ vào những năm 1850 - 1870, sự tiến bộ của khoa học kỹ thuật vào cuối thế kỉ XIX - đầu thế kỉ XX và việc các nước tư bản Âu - Mĩ chuyển lên giai đoạn đế quốc chủ nghĩa, GV tập trung vào vấn đề:

    + Sự phát triển kinh tế của các nước Anh, Pháp trong những năm 1850 - 1860 thể hiện ở những sự kiện nào?

    + Vì sao vào những thập niên cuối của thế kỉ XIX, các nước Mĩ, Đức phát triển vượt Anh, Pháp?

    + Những thành tựu về khoa học - kỹ thuật? Ví dụ?

    + Tình hình và đặc điểm của chủ nghĩa đế quốc ở các nước Anh, Đức, Pháp, Mĩ và Nhật?

    + Những đặc điểm chủ yếu của chủ nghĩa đế quốc?

Hoạt động 3:

GV hướng dẫn HS nắm các vấn đề sau:

- Những mâu thuẫn cơ bản của chế độ tư bản chủ nghĩa?

- Vì sao chế độ tư bản chứa đựng nhiều mâu thuẫn? (xã hội tư bản là một bước tiến so với chế độ phong kiến nhưng thực chất chỉ là thay hình thức bóc lột này bằng một hình thức bóc lột khác...)

Hoạt động 4: Phong trào công nhân thế giới

- GV hỏi cả lớp: Sứ mệnh lịch sử của giai cấp vô sản là gì?

- Chủ nghĩa xã hội khoa học ra đời trong điều kiện lịch sử như thế nào?

Nêu một số nguyên lý cơ bản của chủ nghĩa Mác - Lê-nin (qua tuyên ngôn của Đảng Cộng sản ...)

- Lập niên biểu về phong trào công nhân thế giới từ đầu thế kỉ XIX đến đầu thế kỉ XX.

* Phong trào công nhân thế giới

* Hoạt động 5: Phong trào đấu tranh chống chủ nghĩa thực dân

Ở phần này, GV hướng dẫn HS nhận thức những vấn đề cơ bản, qua trao đổi và thực hiện các câu hỏi và bài tập sau:

- Vì sao các nước tư bản phương Tây tiến hành xâm lược các nước phương Đông? (do yêu cầu phát triển của chủ nghĩa tư bản...)

- Chế độ thống trị của chủ nghĩa tư bản được thiết lập ở các nước thuộc địa và phụ thuộc như thế nào? (nêu những nét lớn về mặt kinh tế, chính trị, xã hội...)

- Phong trào đấu tranh giải phóng dân tộc của các nước Á, Phi, Mĩ La-tinh mang những đặc điểm chung như thế nào?

- Phong trào đấu tranh giải phóng dân tộc ở Trung Quốc? Ấn Độ? Đông Nam Á? (giai cấp lãnh đạo, kết quả, ý nghĩa?).

- Cuối cùng GV hướng dẫn HS hoàn thành các câu hỏi, bài tập ở cuối bài.

I. Những kiến thức cơ bản của chương trình

- Sự thắng lợi của cách mạng tư sản và sự phát triển của chủ nghĩa tư bản

- Sự phát triển của phong trào công nhân quốc tế.

- Sự xâm lược của chủ nghĩa tư bản và phong trào đấu tranh của các dân tộc chống chủ nghĩa thực dân.

- Lập bảng về thắng lợi của cách mạng tư sản và sự xác lập chủ nghĩa tư bản

- Nguyên nhân sâu xa: Mâu thuẫn giữa lực lượng sản xuất tư sản chủ nghĩa với quan hệ phong kiến ngày càng sâu sắc

- Nguyên nhân trực tiếp dẫn tới sự bùng nổ của mỗi cuộc cách mạng tư sản... (Có nhiều nguyên nhân khác nhau tùy thuộc vào mỗi nước) VD...

- Động lực cách mạng: Quần chúng nhân dân, lực lượng thúc đẩy cách mạng tiến lên (điển hình là cách mạng tư sản Pháp).

- Lãnh đạo cách mạng: Chủ yếu là tư sản hoặc quí tộc tư sản hóa. VD...

- Hình thức diễn biến của các cuộc cách mạng tư sản cũng không giống nhau (có thể là nội chiến, có thể là chiến tranh giải phóng dân tộc, có thể là cải cách hoặc thống nhất đất nước,...).

- Kết quả: xóa bỏ chế độ phong kiến ở những mức độ nhất định, mở đường cho chủ nghĩa tư bản phát triển.

- Hạn chế:

    + Hạn chế chung: chưa mang lại quyền lợi cho nhân dân lao động, sự bóc lột của giai cấp tư sản với giai cấp vô sản ngày càng tăng...

    + Hạn chế riêng: tùy vào mỗi cuộc cách mạng. Chỉ có cách mạng Pháp thời kỳ chuyên chính Giacôbanh đã đạt đến đỉnh cao của cách mạng nên cuộc cách mạng này còn có tình triệt để nhưng vẫn còn hạn chế).

So sánh cách mạng tư sản và cách mạng xã hội chủ nghĩa

II. Nhận thức đúng những vấn đề chủ yếu

a. Về cách mạng công nghiệp ở Anh và quá trình công nghiệp hóa ở châu Âu vào thế kỉ XIX.

- Cách mạng công nghiệp khởi đầu ở nước Anh vì chủ nghĩa tư bản sau cách mạng tư sản có điều kiện phát triển.

- Hệ quả của cách mạng công nghiệp:

    + Sự phát minh máy móc, đẩy mạnh sản xuất làm cơ sở cho việc giữ vững, phát triển chủ nghĩa tư bản

    + Sự phân chia xã hội thành hai giai cấp cơ bản đối lập nhau - giai cấp tư sản và giai cấp vô sản.

b. Sự phát triển của chủ nghĩa tư bản ở các nước lớn Âu - Mĩ vào những năm 1850 - 1870, sự tiến bộ của khoa học - kỹ thuật vào cuối thế kỉ XIX - đầu thế kỉ XX và việc các nước tư bản Âu - Mĩ chuyển lên giai đoạn đế quốc chủ nghĩa.

    + Sự phát triển kinh tế của các nước tư bản Âu - Mĩ chuyển lên giai đoạn đế quốc chủ nghĩa.

    + Sự phát triển kinh tế của các nước Anh, Pháp trong những năm 1850 - 1860 thể hiện ở sự kiện chuyển lên giai đoạn đế quốc chủ nghĩa.

    + Những thập niên cuối của thế kỉ XIX, các nước Mĩ, Đức phát triển vượt Anh, do đã ứng dụng những thành tưu khoa học kỹ thuật vào sản xuất.

    + Những thành tựu về khoa học - kỹ thuật.

    + Tình hình và đặc điểm của chủ nghĩa đế quốc ở các nước Anh, Đức, Pháp, Mĩ và Nhật.

    + Những đặc điểm chủ yếu của chủ nghĩa đế quốc.

c. Những mâu thuẫn cơ bản của chế độ tư bản chủ nghĩa. Phong trào công nhân và chống thực dân xâm lược.

- Những mâu thuẫn cơ bản trong xã hội tư bản chủ nghĩa là:

    + Mâu thuẫn giữa giai cấp tư sản với giai cấp vô sản.

    + Mâu thuẫn giữa các tập đoàn tư bản

    + Mâu thuẫn giữa giàu - nghèo...

d. Phong trào đấu tranh chống chủ nghĩa thực dân.

- Do yêu cầu phát triển của chủ nghĩa tư bản...

- Những nét lớn về mặt kinh tế, chính trị, xã hội...

- Trên cơ sở hiểu biết đã học, trình bày về tình hình đấu tranh của nhân dân các nước thuộc địa và phụ thuộc, thái độ của giai cấp thống trị phong kiến ở các nước bị xâm lược, đô hộ; cuộc đấu tranh anh dũng của nhân dân chống chủ nghĩa thực dân,...