Giáo án bài Đặc điểm của ngôn ngữ nói và ngôn ngữ viết - Giáo án Ngữ văn lớp 10

Hoạt động 2. Hình thành kiến thức mới

* Định hướng cho học sinh:

- Ngôn ngữ nói và ngôn ngữ viết hình thành như thế nào?

- Học sinh đọc đoạn văn mở đầu bài học

1. Đặc điểm của ngôn ngữ nói

* Xét ví dụ:

GV hướng dẫn học sinh tìm hiểu đặc điểm của ngôn ngữ nói:

+ GV: cung cấp cho HS về một đoạn đàm thoại ngắn. Sau đó cho HS nhận xét: Nhờ vào đâu mà các em biết giữa hai bạn (A,B) vừa diễn ra cuộc đối thoại? ⇒ nhờ vào âm thanh

+ Trong cuộc đối thoại vị trí giữa hai bạn A và B như thế nào? ⇒ A và B tiếp xúc trực tiếp, mặt đối mặt.

+ Giữa 2 bạn A và B ai là người hỏi, ai là người trả lời? ⇒ A và B luân phiên nhau nói hoặc nghe

+ GV: Đó là ngôn ngữ nói của họ.Vậy theo em thế nào là ngôn ngữ nói?

a) Khái niệm: là ngôn ngữ âm thanh trong giao tiếp hàng ngày, người nói và người nghe tiếp xúc trực tiếp với nhau, có thể luân phiên nhau trong vai nói và nghe

+ GV: Hoàn cảnh sử dụng của ngôn ngữ nói? (Cho Hs thảo luận theo nhóm)

b) Hoàn cảnh sử dụng: (Nhược điểm của ngôn ngữ nói)

- Người nói: ít có điều kiện lựa chọn gọt giũa các phương tiện ngôn ngữ.

- Người nghe: phải tiếp nhận kịp thời, không có điều kiện suy ngẫm, phân tích

+ Hs thảo luận theo nhóm và lần lượt nêu ý kiến của mình.

⇒ GV chốt lại:

+ GV đặt tình huống: Có 1 HS vào lớp trễ, khi bạn ấy vào lớp chào cô, cô ngừng bài giảng và quay sang hỏi:

* Em đi trễ à? (Giọng bình thường.)

* Em đi trễ? (Giọng hơi gắt, ánh mắt khó chịu.)

+ GV: Em hãy cho biết thái độ của cô giáo như thế nào qua hai câu hỏi trên?

+ GV: Dựa vào đâu em biết được thái độ đó của cô giáo? ⇒ Dựa vào giọng nói, nét mặt, cử chỉ, điệu bộ.

+ GV: Như vậy đặc điểm của ngữ điệu trong việc sử dụng ngôn ngữ nói là gì?

c) Ngữ điệu:

- Góp phần bộc lộ, bổ sung thông tin qua giọng nói: có thể cao - thấp, nhanh - chậm, mạnh -yếu, liên tục - ngắt quảng…

- Ngoài ra còn có sự kết hợp các yếu tố phi ngôn ngữ như: nét mặt, ánh mắt cử chỉ điệu bộ,…

+ GV: Cung cấp bảng ví dụ so sánh

*Phân biệt nói và đọc:

Giống: cùng dùng âm thanh

Khác:

+ Nói: Phải có ngữ điệu, cử chỉ

+ Đọc: - Phải lệ thuộc tuyệt đối vào văn bản.

- Phải tận dụng ưu thế của ngữ điệu để làm toát lên nội dung.

⇒ Lưu ý: Bài phát biểu, diễn giảng, đàm thoại… là loại trung gian giữa ngôn ngữ nói và ngôn ngữ viết.

+ GV: Qua bảng so sánh, ví dụ em hãy nhận xét về những từ ngữ được sử dụng trong giao tiếp hàng ngày bằng hình thức nói?

d. Từ ngữ:

- Phong phú, đa dạng.

- Sử dụng những lớp từ:

+ mang tính khẩu ngữ,

+ từ địa phương,

+ trợ từ, thán từ

+ từ đưa đẩy, chêm xen

+ GV: Chốt lại vấn đề: từ địa phương, các từ ngữ đưa đẩy, chêm xen, trợ từ thán thán từ.

+ GV: Như chúng ta đã biết vì thời gian giao tiếp bằng ngôn ngữ nói diễn ra tức thì mau lẹ. Vì vậy ngôn ngữ nói thường dùng hình thức câu như thế nào?

e. Câu:

- Sử dụng câu tỉnh lược, thậm chí chỉ có 1 từ;

- Có lúc có câu quá rườm rà, có yếu tố dư thừa trùng lặp.

+ HS: Dựa vào SGK nêu ra câu trả lời.

+ GV: Chốt lại

* GV chuyển ý: Như vậy, khi đọc chúng ta phải hoàn toàn lệ thuộc vào văn bản.

* GV đặt vấn đề: Theo em, những bài diễn giảng, thuyết trình có hoàn toàn là ngôn ngữ nói hay không?

Đây là loại trung gian của ngôn ngữ nói và ngôn ngữ viết.

Lí do: Người nói dựa vào sự xếp đặt các ý kiến đã chuẩn bị trước; Có thể sử dụng ngữ điệu, cử chỉ, nét mặt linh hoạt cho phù hợp với đối tượng mà mình đang nói.

Tìm hiểu đặc điểm của ngôn ngữ viết

2. Đặc điểm của ngôn ngữ viết:

+ GV: Gọi HS đọc lại đoạn 1 phần Tiểu dẫn của bài “Ca dao than thân và yêu thương tình nghĩa”

+ HS: Đọc to, rõ.

+ GV: Trong văn bản trên, nhờ có phương tiện nào mà em đọc được đoạn văn?

+ HS: Đó là chữ viết.

+ GV: Văn bản này được các em tiếp nhận bằng cơ quan nào?

+ HS: Nhờ thị giác.

GV: Đó là ngôn ngữ viết. Vậy em hãy cho biết thế nào là ngôn ngữ viết?

+ HS: trao đổi và phát biểu.

a) Khái niệm: Là loại ngôn ngữ được thể hiện bằng chữ viết trong văn bản. Được tiếp nhận bằng thị giác.

+ HS: trao đổi và phát biểu.

+ GV chuyển ý: Ai trong chúng ta hôm nay được ngồi ở bậc THPT chắc hẳn không thể quên những ngày đầu cắp sách đến trường, được cô giáo nắn nót tập viết chữ “i, t” hoặc “o” tròn như quả trứng gà, “ô” thì đội mủ “ơ” thì có râu…

+ GV: Như vậy muốn viết và đọc được chữ ta cần biết điều gì?

+ HS: Thảo luận phát biểu, GV định hướng:

- Dùng thị giác

- Biết ký hiệu chữ viết

- Qui tắc chính tả, tổ chức câu…

+ GV: Chốt lại vấn đề.

b) Hoàn cảnh sử dụng:

- Phải biết ký hiệu chữ viết; quy tắc chính tả; quy tắc tổ chức văn bản…

- Người viết: có điều kiện suy ngẫm lựa chọn gọt giũa từ ngữ,

- Người đọc: có điều kiện suy ngẫm để lĩnh hội thấu đáo.

+ Trong văn vản đã đọc, em thấy ngôn ngữ viết được hỗ trợ bởi những phương tiện gì?

+ HS: Trả lời.

c) Phương tiện hỗ trợ:

- Các dấu câu, các kí hiệu văn tự;

- Các hình ảnh minh hoạ, biểu đồ, sơ đồ …

+ GV: So với văn bản nói, văn bản mà em vừa đọc thì từ ngữ của nó có gì đáng lưu ý?

+ HS: Phát biểu.

d) Từ ngữ:

- Được lựa chọn, thay thế nên có tính chính xác cao.

- Sử dụng từ ngữ phù hợp với từng phong cách văn bản.

+ GV: Văn bản mà em vừa đọc thuộc phong cách ngôn ngữ gì? Từ ngữ được sử dụng trong văn bản có phù hợp với phong cách đó không?

+ HS: Trả lời.

+ GV: Em hãy nêu nhận xét của mình về các câu văn trong văn bản mà em vừa đọc?

+ HS: Nêu nhận xét.

+ GV: Chốt lại vấn đề.

e) Câu

- Thường sử dụng câu dài, nhiều thành phần nhưng tổ chức mạch lạc.

- Đôi khi cũng sử dụng câu ngắn gọn dễ nhớ.

+ GV: Theo em , những bài phỏng vấn được ghi lại bằng gì?

+ HS: Chữ viết.

+ GV: Còn các bài văn, bài thơ được trình bày lại bằng phương tiện chủ yếu nào?

+ HS: Bằng ngôn ngữ nói.

+ GV: Như vậy, ngôn ngữ nói và ngôn ngữ viết có mối quan hệ với nhau như thế nào?

+ HS: Qua lại.

Quan hệ giữa ngôn ngữ nói và ngôn ngữ viết:

- Ngôn ngữ nói: được ghi lại bằng chữ viết.

- Đôi khi ngôn ngữ viết được trình bày bằng lời nói miệng.

→ Mối quan hệ qua lại.

+ GV: Khi sử dụng hai loại ngôn ngữ này, ta cần tránh điều gì?

+ HS: Phát biểu

- Cần tránh việc lẫn lộn giữa ngôn ngữ nói và ngôn ngữ viết

Hoạt động 3. Hoạt động thực hành

GV hướng dẫn HS giải bài tập, qua đó khảo sát mức độ tiếp thu bài học của HS:

III. Luyện tập :

Bài 1:

+ GV: Cho học sinh đọc rõ, to nội dung yêu cầu bài tập 1.

+ HS :đọc rõ, to nội dung yêu cầu bài tập

1. Bài tập 1

+ GV: Văn bản trên có các phương tiện hỗ trợ nào?

- Các phương tiện hỗ trợ:

+ Sử dụng các dấu câu;

+ Tách dòng sau mỗi câu để tách luận điểm.

+ GV: Văn bản trên thuộc phong cách nào? Các từ ngữ nào phục vụ cho phong cách đó?

- Về từ ngữ:

+ Sử dụng từ chỉ thứ tự để đánh dấu các luận điểm (một là, hai là, ba là,…)

+ Sử dụng thuật ngữ của các ngành khoa học (từ vựng, vốn chữ, ngữ pháp, phong cách, thể văn …)

+ Có dùng các kí hiệu để giải thích (dấu ngoặc đơn)

Bài 2:

+ GV: Cho học sinh đọc rõ, to nội dung yêu cầu bài tập 2.

+ HS :đọc rõ, to nội dung yêu cầu bài tập

+ GV: Cho học sinh nhắc lại đặc điểm của ngôn ngữ nói.

+ HS: Nhắc lại đặc điểm của ngôn ngữ nói.

2. Bài tập 2:

+ GV chia bảng thành 5 phần, gọi 5 HS lên bảng và tìm các nhóm từ sau đây:

- Các từ hô gọi trong lời nhân vật

- Các từ tình thái trong lời nhân vật

- Kết cấu câu trong ngôn ngữ nói

- Các từ ngữ thường dùng trong ngôn ngữ nói

- Sự phối hợp giữa cử chỉ hành động

- Từ hô gọi: kìa, này, ơi…nhỉ…

- Từ tình thái: có khối…đấy, đấy, thật đấy,…

- Kết cấu câu trong ngôn ngữ nói: có…thì; đã…thì…

- Các từ dùng trong ngôn ngữ nói: mấy(giò); có khối, nói khoác… đằng ấy…

- Sự phối hợp giữa lời nói và cử chỉ: cười như nắc nẻ cong cớn, cười tít…

+ GV: Sau khi HS tìm xong, giáo viên gọi các HS còn lại nhận xét

+ GV định hướng, HS sửa bài vào vở

Bài 3:

+ GV: Gọi HS đọc to đề bài.

+ HS: đọc to đề bài.

3. Bài tập 3:

+ GV hướng dẫn HS sửa nhanh bài tập …

+ GV nhận xét và có thể cho điểm nếu làm tốt.

a.Bỏ từ: thì, đã

Thay “hết ý” bằng từ “rất”

Bỏ từ “như”

b. Bỏ từ “vống lên” thay bằng từ “quá mức thực tế”.

“Đến mực vô tội vạ” thay bằng “một cách tuỳ tiện”.

c. Cân văn tối nghĩa, bỏ từ “sất” và viết lại câu.

Hoạt động 4: Ứng dụng