Giáo án bài Tam đại con gà; Nhưng nó phải bằng hai mày - Giáo án Ngữ văn lớp 10

Hoạt động 2. Hình thành kiến thức mới

GV hướng dẫn hs tìm hiểu chung về thể loại truyện cười

Cho hs tìm hiểu khái niệm và đặc trưng của truyện cười

I. Tìm hiểu chung:

1. Thể loại

+ GV: Nhắc lại khái niệm về thể loại truyện cười?

- Khái niệm: SGK trang 18

+ GV: Em đã được học những câu chuyện cười nào? Đặc trưng của truyện cười?

- Đặc trưng:

+ yếu tố gây cười: những mâu thuẫn trái tự nhiên

+ kết cấu: vào truyện tự nhiên, kết truyện bất ngờ, ít nhân vật, ngắn gọn

+ GV: Có mấy loại truyện cười?

- Phân loại:

Truyện khôi hài: nhằm mục đích giải trí, mua vui ít nhiều có tính giáo dục.

Truyện trào phúng: mục đích châm biếm, đả kích

+ GV: Nói thêm:

- Truyện khôi hài: đối tượng cười là nội bộ nhân dân, mức độ phê phán chưa đến mức gay gắt, quyết liệt.

- Truyện trào phúng: nhằm vào những đối tượng xấu, những kẻ ác, mức độ phê phán gay gắt và quyết liệt

Cho hs tìm hiểu chung về văn bản

+ GV: Hai văn bản này thuộc thể loại truyện cười nào?

2. Văn bản

- Thể loại: truyện trào phúng.

+ GV: Truyện cười những loại người nào?

- Cười những người có tật xấu, tham lam.

+ GV: Thử nêu bố cục chung cho hai câu chuyện?

- Bố cục:

+ Mở truyện: giới thiệu mâu thuẫn

+ Thân truyện: dẫn dắt để tạo tiếng cười

+ Kết truyện: câu cuối cùng, bật ra tiếng cười

Hướng dẫn học sinh tìm hiểu truyện “Tam đại con gà”.

II. Đọc – hiểu văn bản:

1. Truyện “Tam đại con gà”:

GV: Truyện này có những nhân vật nào? Nhân vật nào là nhân vật chính?

GV: Tình huống mâu thuẫn đầu tiên trong truyện là tình huống nào?

a. Mâu thuẫn trái tự nhiên ở nhân vật thầy đồ

* Tình huống 1: dạy học trò đọc chữ

- Gặp chữ “kê” trong sách Tam thiên tự mà không biết là chữ gì?

→ Dốt đến mức một chữ trong sách vỡ lòng cũng không biết

- Khi học trò hỏi gấp: thầy nói liều “Dủ dỉ là con dù dì”

→ Liều lĩnh, sĩ diện giấu dốt

GV: Qua chi tiết này em có nhận xét gì về nhân vật thầy đồ?

- Thầy cũng khôn, sợ sai bảo học trò đọc khẽ

→ Sợ người khác biết cái sai của mình

GV: Khi học trò hỏi gấp, thầy đồ đã có cách xử lí như thế nào?

- Muốn biết đúng sai: Tìm đến thổ công, xin ba đài âm dương, được cả ba, đắc ý bệ vệ ngồi lên giường bảo trẻ đọc to

GV: Qua chi tiết đó, em có nhận xét thêm gì về nhân vật này?

→ Dốt nhưng tự cho là giỏi, cái dốt đã khuếch đại và nâng lên

GV:

Thầy đồ sĩ diện, giấu dốt:

- Không dám tự nhận mình không biết chữ đó trước mặt học trò

- Đã dốt mà lại còn đi dạy trẻ

GV: Thầy đồ đã tìm đến đâu để biết cách đọc chữ ấy?

GV: Chi tiết này cho ta biết đây là người như thế nào?

GV: Ông chủ nhà đã có phản ứng như thế nào khi thầy đồ dạy như vậy?

*Tình huống 2: Đối mặt với ông chủ nhà hay chữ:

- Khi ông chủ nhà nghe đọc sai nên trách thầy đồ

GV: Lời trách của ông chủ nhà cho thầy đồ biết điều gì?

→ vô tình thầy biết đó là chữ “kê”

GV: Lúc đó, thầy đồ có suy nghĩ như thế nào? Suy nghĩ này cho ta biết điều gì?

- Suy nghĩ của thầy: “Mình đã dốt mà thổ công nhà nó cũng dốt nữa”

→ Tự nhận thức sự dốt nát của mình

+ GV: Thầy đồ đã giải quyết tình huống trớ trêu này như thế nào?

- Tiếp tục chống chế để giấu dốt: Muốn dạy đến Tam đại con gà, giải thích: “Dủ dỉ là con dù dì, dù dì là chị con công, con công là ông con gà”

→ giải thích vô lí: gỡ bí một cách liều lĩnh để giấu dốt

⇒ Mâu thuẫn trái tự nhiên: dốt >< giấu dốt và càng che đậy thì bản chất càng lộ tẩy

+ GV: Truyện muốn phê phán những gì?

⇒ Phê phán thói giấu dốt. Truyện ngầm ý khuyên răn mọi người không nên giấu dốt, hãy mạnh dạn học hỏi không ngừng

*Tiểu kết

Nghệ thuật

- Truyện ngắn gọn, kết cấu chặt chẽ, chỉ xoay quanh một mâu thuẫn gây cười là dốt - giấu dốt, mọi chi tiết đều hướng vào mục đích gây cười.

- Cách vào truyện tự nhiên, cách kết thúc truyện rất bất ngờ.

- Thủ pháp "nhân vật tự bộc lộ" : cái dốt của nhân vật tự hiện ra, tăng dần theo mạch phát triển của truyện cho đến đỉnh điểm là lúc kết thúc.

- Ngôn ngữ truyện giản dị nhưng rất tinh, nhất là ở phần kết, sử dụng yếu tố vần điệu để tăng tính bất ngờ và yếu tố gây cười.

Nội dung

Không chỉ nhằm vào một con người cụ thể, truyện Tam đại con gà còn phê phán thói dốt hay nói chữ, dốt học làm sang, dốt lại bảo thủ, qua đó nhắn nhủ đến mọi người phải luôn học hỏi, không nên che giấu cái dốt của mình.

GV Hướng dẫn học sinh tìm hiểu truyện “Nhưng nó phải bằng hai mày”.

2. Truyện “Nhưng nó phải bằng hai mày”:

+ GV: Mở đầu truyện, tác giả dân gian đã giới thiệu cho ta biết điều gì?

a. Giới thiệu:

- Nhân vật lí trưởn: nổi tiếng xử kiện giỏi.

- Hành động: nhận tiền đút lót của Cải và Ngô

+ GV: Theo em, cách giới thiệu này có tác dụng gì cho câu chuyện kể?

→ Tạo mâu thuẫn cho câu chuyện.

+ GV: Buổi xử kiện diễn ra như thế nào?

b. Khi xử kiện:

- Lí trưởng tuyên bố: Ngô thắng kiện, đánh Cải 10 roi

+ GV: Em có nhận xét gì về cách xử kiện của viên lí trưởng?

→ cách xử kiện: không cần điều tra, phân tích mà kết án ngay

+ GV: Cách xử kiện như vậy đã gây phản ứng gì?

- Cải phản ứng:

“ Cải vội xoè năm ngón tay … lẽ phải về con mà”

+ GV: Lời nói và hành động của Cải có những ý nghĩa gì?

→ Lời nói đầy và động tác đầy ẩn ý, gây cười: 5 ngón tay = 5 đồng = lẽ phải

+ GV: Viên lí trưởng đã có cách xử lí như thế nào trước hành động và phản ứng của nhân vật Cải?

- Cử chỉ và hành động của lí trưởng:

“Cũng xoè năm ngón tay … tay mặt”

+ GV: Phân tích ý nghĩa những cử chỉ của viên lí trưởng?

→ Ý nghĩa:

+ 10 ngón tay = 10 đồng đã nhận của ngô (gấp đôi của Cải) = gấp đôi lẽ phải

+ Lẽ phải đã bị che lấp

+ GV: Phân tích ý nghĩa câu trả lời của viên lí trưởng?

- Lời nói:

“Tao biết mày phải, nhưng nó phải bằng hai mày!”

→ Lối chơi chữ: “phải”

+ Chỉ cái đúng, người đúng

+ Số tiền cần phải có

+ GV: Tiếng cười mà tác giả dân gian muốn phê phán trong cách xử kiện này là gì?

→ Tiếng cười bật ra: lẽ phải được đo bằng tiền.

+ GV: Trong câu chuyện này, tác giả dân gian muốn phê phán cụ thể những ai và phê phán điều gì ?

c. Ý nghĩa phê phán của truyện:

- Phê phán lối xử kiện bằng tiền của quan lại.

- Ngầm khuyên mọi người hãy sống hoà thuận để tránh lâm vào cảnh kiện tụng.

- Tạo tình huống gây cười : thầy lí xử kiện "giỏi có tiếng". Cải lót năm đồng và yên tâm là mình thắng. Nhưng Cải bất ngờ vì bị thua kiện, phải đến phút cuối mới biết Ngô lót tiền cho thầy lí nhiều gấp hai lần mình.

- Xây dựng được những cử chỉ và hành động gây cười như trong kịch câm, mang nhiều nghĩa.

- Kết hợp cử chỉ gây cười và lời nói gây cười, giữa ngôn ngữ nói và ngôn ngữ cử chỉ.

- Chơi chữ : phải là từ chỉ tính chất được dùng kết hợp với từ chỉ số lượng tạo sự vô lí (trong xử kiện) nhưng lại hợp lí (trong quan hệ thực tế giữa các nhân vật).

* Ý nghĩa văn bản

Truyện Nhưng nó phải bằng hai mày vạch trần bản chất tham nhũng của hàng ngũ quan lại xưa.

+ GV: Qua hai câu chuyện trên, em hãy rút ra kết luận về đặc điểm nghệ thuật truyện cười dân gian?

GV yêu cầu HS đọc ghi nhớ (sgk).

III. Tổng kết.

1. Nghệ thuật.

- Xây dựng những yếu tố mâu thuẫn bất ngờ, phi lôgích => tạo tiếng cười.

- Sử dụng cử chỉ, hành động, hthức chơi chữ..

2. Nội dung.

- Phê phán cái xấu, cái đáng cười=> trí thông minh , tinh thần lạc quan và tinh thần đấu tranh của nhân dân lao động.

Hoạt động 3. Hoạt động thực hành

1. Xác định chủ đề của truyện ?

2. Hãy kể lại một câu chuyện cười cùng chủ đề mà em biết?

3. Đặc trưng thể loại qua truyện cười đã học

HS: các nhóm thảo luận, 1 thành viên đại diện trả lời

HS dựa vào nội dung bài học, trả lời câu hỏi.

Hoạt động 4. Hoạt động ứng dụng

Từ 2 truyện cười trên, em có suy nghĩ như thế nào về sự nguy hiểm của “Cái dốt” trong XH hiện nay ?

HS thảo luận, trả lời hợp lí, thuyết phục, phù hợp chuẩn mực đạo đức.