Lý thuyết Sinh 12 Chân trời sáng tạo Bài 12: Thành tựu chọn, tạo giống bằng phương pháp lai hữu tính

Với tóm tắt lý thuyết Sinh 12 Bài 12: Thành tựu chọn, tạo giống bằng phương pháp lai hữu tính hay nhất, ngắn gọn sẽ giúp học sinh nắm vững kiến thức trọng tâm, ôn luyện để học tốt môn Sinh học 12.

Lý thuyết Sinh 12 Chân trời sáng tạo Bài 12: Thành tựu chọn, tạo giống bằng phương pháp lai hữu tính

TRẮC NGHIỆM ONLINE

I. KHÁI QUÁT CHỌN, TẠO GIỐNG BẰNG PHƯƠNG PHÁP LAI HỮU TÍNH

1. Chọn giống

- Chọn giống là cách thức con người lựa chọn ra những cá thể mang những đặc tính phù hợp với mục tiêu của mình trong số những biến dị tổ hợp hoặc những đột biến phát sinh tự nhiên, bồi dưỡng, củng cố các đặc tính quý đó qua các thế hệ nhằm tạo ra giống mang đặc tính vượt trội so với giống ban đầu.

- Các bước chọn giống:

Các bước chọn giống

2. Tạo giống

- Tạo giống là cách thức con người chủ động tạo ra các biến dị bằng cách cho các giống khác nhau lai với nhau.

- Các bước tạo giống:

Các bước tạo giống bằng phương pháp lai hữu tính

II. THÀNH TỰU CHỌN TẠO GIỐNG VẬT NUÔI

- Ngành chăn nuôi ở Việt Nam luôn hướng tới chọn, tạo ra các giống vật nuôi có năng suất cao, chống chịu tốt, chất lượng sản phẩm tốt bằng phương pháp lai hữu tính.

1. Chọn giống từ nguồn biến dị tự nhiên

- Chọn giống từ nguồn biến dị tự nhiên là chọn lọc những biến dị tổ hợp tốt, phù hợp với mục tiêu của con người trong số các biến dị tổ hợp sinh ra từ phép lai giữa các cá thể cùng một giống.

- Ví dụ:

+ Gà đông tảo ở Hưng Yên, qua mỗi thế hệ, những con gà có kích thước lớn; chân to, thô; da đỏ sẽ được chọn lọc, giữ lại làm giống cho thế hệ sau, qua nhiều thế hệ, gà đông tảo mang đặc điểm đặc trưng như ngày nay.

Gà đông tảo

+ Gà H'Mông (gà Mông) có nguồn gốc ở miền núi phía Bắc. Gà H'Mông là giống quý hiếm được chọn lọc và phát huy các đặc tính quý hiếm như: thịt đen, xương đen, hàm lượng mỡ trong thịt ít, thịt chắc và thơm ngon bậc nhất trong các giống gà ở Việt Nam hiện nay.

Gà H'Mông

+ Vịt cổ lũng (vịt quốc thành) là giống vịt nhà bản địa có xuất xứ ở địa bàn xã Cổ Lũng thuộc huyện Bá Thước, Thanh Hóá. Vịt cổ lũng là giống vịt quý hiếm được chọn lọc và phát huy các đặc tính quý hiếm như thịt nhiều nạc, thơm ngon.

Vịt cổ lũng

2. Con lai sinh ra trong phép lai giữa các cá thể khác giống trong nước

- Dựa vào nguồn gene sẵn có trong nước để tạo ra con lai mang đặc tính quý của hai giống bố, mẹ ban đầu.

- Ví dụ:

+ Lợn rừng lai (con lai giữa lợn móng cái và lợn rừng) có đặc điểm tương đối giống lợn rừng, khả năng thích nghi khí hậu, chịu kham khổ và chống chọi với dịch bệnh hơn hẳn một số giống lợn lai ngoại đang nuôi tại địa phương.

P ♀ Lợn móng cái × ♂ Lợn bản

(Sinh trưởng tốt, tỉ lệ nạc thấp) (Sinh trưởng chậm, tỉ lệ nạc cao)

F₁ Lợn lai

(Sinh trưởng tốt, tỉ lệ nạc cao)

Lợn rừng lai

+ Bò tót lai (con lai giữa bò nhà và bò rừng), F₁ vượt trội về thể trọng và có các đặc điểm về màu lông, sừng,... rất giống "bố".

Bò tót lai

+ Lợn mán là giống lợn nhỏ con được lai giữa lợn nhà và lợn rừng xuất phát từ miền Bắc và miền Trung Việt Nam. Đặc trưng của lợn mán là da dày, đen, nhiều nạc, lớp mỡ mỏng, lợn có trọng lượng 10 - 15 kg/con. Mặc dù nhỏ con nhưng chúng có chất lượng thịt thơm ngon, săn chắc và được ưa chuộng do nguồn gốc cũng như phương thức nuôi thả vườn.

Lợn mán

3. Con lai sinh ra trong phép lai giữa giống trong nước với giống nhập nội

- Con lai sinh ra trong phép lai giữa giống trong nước với giống nhập nội thường có năng suất vượt trội và mang lại hiệu quả cao do cá thể lai có năng suất, chất lượng tương đương giống nhập nội và thích nghi với khí hậu, điều kiện chăn nuôi của Việt Nam.

- Ví dụ:

+ Bò lai sind (con lai giữa bò đực nhóm Zebu (Red Shindhy, Sahiwal, Brahman,...) với bò cái vàng Việt Nam), khối lượng trưởng thành của bò lai sind lớn hơn nhiều so với bò vàng Việt Nam (con cái 250 - 350 kg, con đực 400 - 450 kg). Bò lai sind chịu đựng được kham khổ, khả năng kháng bệnh tốt, thích nghi tốt với khí hậu nóng ẩm ở Việt Nam, mắn đẻ, nuôi con tốt.

Bò lai sind

+ Lợn ba xuyên (con lai giữa lợn berkshire với lợn địa phương là lợn bồ xụ ở Sóc Trăng), lợn ba xuyên có khả năng cho thịt khá, thích hợp với vùng lúa đồng bằng sông Cửu Long.

Lợn ba xuyên

+ Gà rhode-ri (con lai giữa gà rhode island kiêm dụng trứng thịt với gà ri), có trọng lượng 2 - 2,5 kg, sản lượng trứng (150 - 170 trứng/năm), tốt hơn gà ri. Gà thích hợp nuôi với phương thức nửa nhốt, nửa thả, giống gà ri. Phẩm chất thịt thơm ngon giống gà ri.

+ Lợn lai kinh tế:

+ Cá chép VHI:

4. Nhập nội và nhân nuôi giống năng suất cao

- Lợi ích: Việc nhân, nuôi các giống nhập nội góp phần nâng cao năng suất vật nuôi, đa dạng hóa sản phẩm chăn nuôi ở Việt Nam. Trên cơ sở nền giống ngoại, ngành chăn nuôi nội địa cũng đã lai tạo được một số nguồn giống tốt phục vụ chăn nuôi và thuần dưỡng. Đây là nguồn gene chuẩn để làm cơ sở nhân giống, cải tiến năng suất, chất lượng của đàn giống hiện có trong nước.

- Hạn chế: Việc nhân, nuôi các giống nhập nội cho thấy việc nhập khẩu và sử dụng các giống ngoại ồ ạt, thiếu sự kiểm soát gây ra hậu quả cho công tác bảo tồn và khai thác các giống vật nuôi trong nước và mang lại nhiều rủi ro cho ngành chăn nuôi do nhiễm các bệnh dịch mới.

- Ví dụ: Giống bò BBB có nguồn gốc từ Bỉ, là con lai giữa giống bò địa phương của Bỉ với bò shorthorn, đây là giống bò thịt năng suất, chất lượng tốt nổi tiếng thế giới, bò lai F₁ BBB đã được chọn, tạo phục vụ cho ngành công nghiệp thịt bò.

Giống bò thịt BBB

III. THÀNH TỰU CHỌN, TẠO GIỐNG CÂY TRỒNG

1. Chọn và tạo giống từ những biến dị tự nhiên

- Thành tựu nổi bật là tạo giống lúa ST25. Từ những cây lúa đột biến lạ được tìm thấy ngẫu nhiên, sau đó được chọn lọc, lai tạo và nhân lên thành giống lúa ST25 – một loại gạo được công nhận là ngon nhất thế giới năm 2919.

Lúa ST25

- Bưởi Đoan Hùng là một giống bưởi ngon nổi tiếng, được chọn lọc qua nhiều năm, có nguồn gốc từ tỉnh Phú Thọ, được nhà nước bảo hộ vô thời hạn tại Quyết định số 73/QĐ-SHTT.

Bưởi Đoan Hùng

- Lan đột biến như: năm cánh trắng Phú Thọ, hồng mỹ nhân,... được chọn lọc từ các giống lan rừng ở Việt Nam.

Lan đột biến

- Giống nếp cẩm mới ĐH6 được chọn lọc từ các cá thể biến dị tự nhiên và làm thuần từ giống nếp cẩm Căm pẹ thu thập ở Thanh Hóa. Lúa cho năng suất cao và ổn định, chất lượng gạo ngon, có lớp vỏ cám màu tím đặc trưng, có nhiều giá trị dinh dưỡng cao.

Giống nếp cẩm ĐH6

2. Cây lai sinh ra trong phép lai giữa các giống trong nước

- Các nhà khoa học đã chủ động lai tạo giữa các giống có sẵn trong nước để có được biến dị tổ hợp mang đặc tính vượt trội so với giống bố mẹ ban đầu.

- Thuận lợi: Ngày nay, khoa học kĩ thuật phát triển, do đó công tác chọn, tạo giống nhờ phương pháp lai hữu tính đã có sự hỗ trợ công nghệ sinh học. Các giống mới được tạo ra bằng phương pháp lai tạo truyền thống kết hợp ứng dụng công nghệ sinh học niện đại đã tạo ra nhiều giống mới đáp ứng yêu cầu sản xuất thực tế sản xuất nong nghiệp.

- Khó khăn: Việc ứng dụng khoa học và công nghệ nhằm tạo ra cây lai giữa các giống trong nước yêu cầu kiến thức sản xuất và trình độ nhất định; đòi hỏi chi phí kinh tế cao, thời gian đầu tư kéo dài, trong khi điều kiện khí hậu thời tiết ở Việt Nam chưa thực sự thuận lợi dẫn đến nhiều rủi ro. Khó cạnh tranh với các sản phẩm nhập nội giá rẻ.

- Ví dụ:

Phép lai tạo giống ngô TM181

Phép lai tạo giống lúa MV2

+ Giống ngô lai đơn ĐH 17-5 được chọn, tạo và phát triển từ tổ hợp lai giữa hai dòng tự phối HL1611 × HL16. Năng suất cao.

+ Giống lúa lai hai dòng chất lượng HYT 122 là con lai của dòng mẹ AMS 30S và dòng bố R725. Giống lúa lai cứng cây, chống chịu sâu bệnh và chống đổ tốt; hạt gạo trong dài; cơm ngon, mềm, dẻo, vị đậm; năng suất cao.

+ Giống cà chua lai quả nhỏ HT 144 được lai từ giống CV101 và CV015. HT 144 có chiều cao cây trung bình, nhiều hoa, chín sớm, sai quả, có khả năng chịu nhiệt cao, chịu điều kiện ánh sáng ít và đất thấp độ ẩm cao, chịu bệnh héo do vi khuẩn. Đây là giống cà chua lai quả nhỏ đầu tiên ở Việt Nam.

+ Giống đậu xanh ĐXBĐ.08 từ dòng lai của tổ hợp (NM94 × KPS2). Giống ĐXBĐ.08 có thời gian sinh trưởng 75 - 80 ngày; năng suất đạt 2,03 - 2,26 tấn/ha; mức độ chín tập trung cao với năng suất đợt 1 đạt trên 67%; không nhiễm bệnh khảm vàng; hàm lượng protein trong hạt của giống ĐXBĐ.08 đạt 21,0%.

3. Nhập nội và trồng giống năng suất cao

- Thuận lợi khi trồng những giống cây nhập nội: Việc nhập nội những cây trồng cho năng suất cao mang lại lợi ích về kinh tế cho người nông dân. Bên cạnh đó, việc nhập nội giống cây góp phần làm đa dạng nguồn gene trong nước.

- Khó khăn khi trồng những giống cây nhập nội: Mặc dù quản lí giống cây trồng mới nhập nội được quy định tại điều 4 của Thông tư số 35/2015/TT-BNNPTNT (Quy định về kiểm dịch thực vật nội địa) do Bộ trưởng Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn ban hành nhưng việc nhập nội một cách ồ át và tự phát khiến cho việc quản lí gặp nhiều khó khăn, cây trồng dễ bị nhiễm các bệnh mới, có thể ảnh hưởng đến hệ sinh thái nếu như các cây nhập nội có xu hướng phát triển lấn át các cây trồng bản địa.

- Việt Nam đã nhập và trồng thành công nhiều giống cây lương thực, cây ăn quả mang lại lợi ích kinh tế:

+ Giống sầu riêng monthong (Dona) có nguồn gốc từ Thái Lan, cây sinh trưởng khoẻ, ít sâu bệnh khi được trồng ở khu vực miền Đông Nam Bộ, đồng bằng sông Cửu Long và khu vực Tây Nguyên, đây là giống sầu riêng ngon nhất hiện nay, quả to; múi có màu vàng nhạt, vị ngọt nhẹ không gắt, cơm khô ăn có vị béo ngậy; hạt lép.

Giống sầu riêng monthong

- Ngoài ra, còn có nhiều giống cây trồng nhập nội khác như đào Flora prince nhập nội từ Mỹ; lúa SL8H được nhập nội từ Philipine; giống dâu tây Sunraku nhập nội từ Nhật Bản;…

TRẮC NGHIỆM ONLINE

Xem thêm tóm tắt lý thuyết Sinh học lớp 12 Chân trời sáng tạo hay khác:

• Lý thuyết Sinh 12 Bài 11: Thực hành: Thí nghiệm về thường biển ở cây trồng

• Lý thuyết Sinh 12 Bài 13: Di truyền quần thể

• Lý thuyết Sinh 12 Bài 14: Di truyền học người

• Lý thuyết Sinh 12 Bài 15: Các bằng chứng tiến hoá

• Lý thuyết Sinh 12 Bài 16: Quan niệm của Darwin về chọn lọc tự nhiên và hình thành loài

• Lý thuyết Sinh 12 Bài 17: Thuyết tiến hoá tổng hợp hiện đại

Xem thêm các tài liệu học tốt lớp 12 hay khác:

• Giải sgk Sinh học 12 Chân trời sáng tạo
• Giải Chuyên đề Sinh 12 Chân trời sáng tạo
• Giải SBT Sinh học 12 Chân trời sáng tạo
• Giải lớp 12 Chân trời sáng tạo (các môn học)
• Giải lớp 12 Kết nối tri thức (các môn học)
• Giải lớp 12 Cánh diều (các môn học)

---