Giáo án Bồi dưỡng HSG Văn 7 Viết bài văn phân tích đặc điểm nhân vật trong một tác phẩm văn học

HOẠT ĐỘNG CỦA GV VÀ HS

DỰ KIẾN SẢN PHẨM

Hoạt động 1: Tìm hiểu chung về bài văn phân tích đặc điểm nhân vật trong một tác phẩm văn học

NV 1 : Nhân vật văn học

Bước 1: GV chuyển giao nhiệm vụ học tập

? Nhân vật văn học là gì?

? Có thể chia nhân vật văn học thành những kiểu loại nào?

? Nhân vật văn học thường được thể hiện qua các phương diện nào ?

Bước 2: HS thực hiện nhiệm vụ học tập

- HS nghe câu hỏi, thảo luận nhóm và hoàn thành yêu cầu.

Bước 3: Báo cáo và thảo luận

- GV mời đại diện HS trình bày kết quả trước lớp, yêu cầu cả lớp nghe và nhận xét, góp ý, bổ sung.

Bước 4: Kết luận, nhận định

- GV nhận xét, bổ sung, chốt lại kiến thức

➔ Ghi lên bảng.

NV 2: Thế nào là phân tích đặc điểm nhân vật trong tác phẩm văn học

Bước 1: GV chuyển giao nhiệm vụ học tập

? Trong đoạn trích trên, người viết giới thiệu các đặc điểm của nhân vật như thế nào?

Bước 2: HS thực hiện nhiệm vụ học tập

- HS nghe câu hỏi, thảo luận bàn và hoàn thành yêu cầu.

Bước 3: Báo cáo và thảo luận

- GV mời đại diện HS trình bày kết quả trước lớp, yêu cầu cả lớp nghe và nhận xét, góp ý, bổ sung.

Bước 4: Kết luận, nhận định

- GV nhận xét, bổ sung, chốt lại kiến thức

➔ Ghi lên bảng.

NV 3: Những yêu cầu đối với bài văn phân tích đặc điểm nhân vật trong tác phẩm văn học 

Bước 1: GV chuyển giao nhiệm vụ học tập

? Những yêu cầu đối với bài văn phân tích đặc điểm nhân vật trong tác phẩm văn học.

Bước 2: HS thực hiện nhiệm vụ học tập

- HS nghe câu hỏi, thảo luận bàn và hoàn thành yêu cầu.

Bước 3: Báo cáo và thảo luận

- GV mời đại diện HS trình bày kết quả trước lớp, yêu cầu cả lớp nghe và nhận xét, góp ý, bổ sung.

Bước 4: Kết luận, nhận định

- GV nhận xét, bổ sung, chốt lại kiến thức

➔ Ghi lên bảng.

NV 4: Các đạng đề phân tích đặc điểm nhân vật trong tác phẩm văn học 

Bước 1: GV chuyển giao nhiệm vụ học tập

? Các dạng đề phân tích đặc điểm nhân vật trong tác phẩm văn học là những dạng đề nào? Ví dụ minh họa.

Bước 2: HS thực hiện nhiệm vụ học tập

- HS nghe câu hỏi, thảo luận bàn và hoàn thành yêu cầu.

Bước 3: Báo cáo và thảo luận

- GV mời đại diện HS trình bày kết quả trước lớp, yêu cầu cả lớp nghe và nhận xét, góp ý, bổ sung.

Bước 4: Kết luận, nhận định

- GV nhận xét, bổ sung, chốt lại kiến thức

➔ Ghi lên bảng.

I.Tìm hiểu chung về bài văn phân tích đặc điểm nhân vật trong một tác phẩm văn học

1. Nhân vật văn học:

- Nhân vật văn học là con người cụ thể được miêu tả trong tác phẩm văn học.

- Nhân vật văn học có thể có tên riêng nhưng cũng có thể không có tên riêng.

- Nhân vật văn học thường thể hiện quan niệm nghệ thuật và lí tưởng thẩm mĩ của nhà văn về con người. Vì thế nhân vật luôn gắn chặt với chủ đề tác phẩm.

* Từ những góc độ khác nhau, có thể chia nhân vật văn học thành nhiều kiểu loại khác nhau:

- Dựa vào đặc điểm, tính cách, việc truyền đạt ý tưởng của nhà văn: có thể chia nhân vật văn học thành nhân vật chính diện và nhân vật phản diện.

- Dựa vào vị trí đối với nội dung cụ thể, với cốt truyện của tác phẩm, nhân vật văn học được chia thành nhân vật chính và nhân vật phụ.

- Dựa vào thể loại văn học ta có nhân vật tự sự, nhân vật trữ tình, nhân vật kịch.

- Dựa vào cấu trúc hình tượng, nhân vật được chia thành nhân vật chức năng, nhân vật loại hình, nhân vật tính cách, nhân vật tư tưởng.

*Nhân vật văn học thường được thể hiện qua các phương diện sau:

- Lai lịch: Đây là phương diện đầu tiên góp phần hình thành đặc điểm tính cách nhân vật. Nhưng không phải tác phẩm nào cũng chú ý tới lai lịch nhân vật . Ta chỉ chú ý tới lai lịch nhân vật khi đó là một dụng ý của nhà văn trong việc khắc họa số phận và tính cách nhân vật mà thôi.

- Ngoại hình: thể hiện qua việc miêu tả về thân hình, gương mặt, ánh mắt, làn da, mái tóc, trang phục, tướng mạo,…Qua ngoại hình, nhà văn gửi gắm những chiêm nghiệm về con người và cuộc đời. Việc miêu tả ngoại hình nhân vật thường hướng tới việc thể hiện nội tâm, tính cách nhân vật.

- Nội tâm: là thế giới bên trong nhân vật, bao gồm cảm giác, cảm xúc, tình cảm, tâm lí, suy nghĩ,…của con người. Ngòi bút của nhà văn có thể miêu tả được thế giới nội tâm của con người nhân vật rất sâu kín, phong phú, phức tạp. Qua đó có thể xét đoán được tính cách nhân vật.

- Ngôn ngữ: ngôn ngữ của nhân vật là lời nói (đối thoại, độc thoại) của nhân vật trong các tác phẩm. Thông thường con người làm sao thì lời ăn tiếng nói làm vậy. Ngôn ngữ của nhân vật góp phần thể hiện tính cách nhân vật trong tác phẩm.

- Hành vi: là những cử chỉ, thái độ, hành động, là cung cách ứng xử, là cách đối nhân xử thế của nhân vật trước những tình huống cụ thể, khác nhau của cuộc sống. Qua hành vi ta có thể xét đoán được tính cách của nhân vật.

          Như vây qua việc miêu tả ngoại hình, nội tâm, ngôn ngữ, hành vi..của tác giả về nhân vật, ta nắm bắt được tính cách của nhân vật, số phận của nhân vật. Từ đó ta có cơ sở để tổng hợp lại và rút ra nhận xét, đánh giá chung về nhân vật.

          Lưu ý: Không phải nhân vật nào cũng được thể hiện đầy đủ các phương diện trên. Vì vậy khi phân tích nhân vật cần căn cứ vào từng nhân vật cụ thể để nêu đặc điểm và phân tích cho đúng theo yêu cầu đề ra.

2. Thế nào là phân tích đặc điểm nhân vật trong tác phẩm văn học ?

Phân tích đặc điểm nhân vật là giới thiệu, miêu tả và nêu lên nhận xét về những nét tiêu biểu của một nhân vật trong tác phẩm như lai lịch, hình dáng, suy nghĩ, lời nói, hành động, việc làm,…

Ví dụ đoạn văn sau đây

          « ….Ông Hai bán rắn-tía An nuôi-trốn tù, đón vợ rồi bỏ vào rừng U Minh. Một con thuyền nhỏ, hai vợ chồng, thằng con trai và con chó Luốc đi lang thang kiếm sống bằng đủ thứ nghề : câu rắn, lấy mật, săn cá sâu,…Gương mặt ông khoáng đạt, rất dễ mến. Làn da mặt như người trẻ, chỉ ở đôi khóe mắt và trên vầng trán cao là có xếp mấy đường nhăn…Đôi mắt to, sáng quắc, núp dưới cặp chân mày rậm đen…Mấy nét thôi, nhưng hiện ra cái vẻ phóng khoáng, tự tin của một đời sống tự do và từng trải. »

(Theo Bùi Hồng)

          Trong đoạn trích trên, người viết vừa giới thiệu được các đặc điểm của nhân vật (lai lịch, xuất thân, hình dáng, hành động, việc làm,…) vừa kết hợp nêu lên các nhận xét về nhân vật ấy (Gương mặt ông khoáng đạt, rất dễ mến. », « Mấy nét thôi, nhưng hiện ra cái vẻ phóng khoáng, tự tin của một đời sống tự do và từng trải. »)

3. Những yêu cầu đối với bài văn phân tích đặc điểm nhân vật trong tác phẩm văn học:

- Giới thiệu được nhân vật trong tác phẩm văn học.

- Chỉ ra được đặc điểm của nhân vật dựa trên các bằng chứng trong tác phẩm.

- Nhận xét được nghệ thuật xây dựng nhân vật của nhà văn.

- Nêu được ý nghĩa của hình tượng nhân vật, vai trò hoặc sự ảnh hưởng của nhân vật đối với bản thân và mọi người.

4. Các đạng đề phân tích đặc điểm nhân vật trong tác phẩm văn học:

a. Dạng đê cụ thể: là dạng đề phân tích hoàn chỉnh đặc điểm một nhân vật hoặc chỉ phân tích một vài đặc điểm nhân vật trong một đoạn trích của tác phẩm văn học cụ thể.

Lưu ý: Với dạng đề này, học sinh căn cứ vào những đặc điểm của một nhân vật cụ thể được thể hiện trong tác phẩm hoặc đoạn trích để phân tích.

Ví dụ 1: Phân tích nhân vật Dế Mèn qua đoạn trích « Bài học đường đời đầu tiên » của Tô Hoài. (Đoạn trích này có cả ở 3 bộ sách) => Đề yêu cầu phân tích toàn bộ nhân vật.

Ví dụ 2: Phân tích diễn biến tâm trạng của Giôn-xi qua truyện ngắn « Chiếc lá cuối cùng » của O.Hen-ri. => Đề yêu cầu phân tích một khía cạnh của nhân vật.

b. Dạng đề mở: là dạng đề chỉ nêu yêu cầu phân tích đặc điểm nhân vật yêu thích trong một tác phẩm mà không yêu cầu phân tích nhân vật nào, tác phẩm nào.

Lưu ý: Với dạng đề này, học sinh có thể tùy ý lựa chọn một nhân vật mà mình yêu thích trong một tác phẩm văn học đã được học hoặc được đọc nhưng phải là nhân vật mà người viết yêu thích, ấn tượng nhất.

Ví dụ: Em đã được đọc và học rất nhiều nhân vật, hãy viết bài văn phân tích một nhân vật văn học mà em yêu thích, ấn tượng nhất.