Giáo án Sinh học 12 Bài 39: Biến động số lượng cá thể của quần thể sinh vật

Hoạt động 1: Tìm hiểu sự biến động số lượng cá thể.

GV: Biến động theo chu kì là gì? Ví dụ.

-   Vì sao số lượng thỏ và mèo rừng lại tăng và giảm theo chu kì gần giống nhau?

HS: Nghiên cứ thông tin SGK và quan sát hình 39.2 SGK để trả lời.

GV: Nhận xét về sự biến động số lượng cá thể thỏ ở Ôxtrâylia? Thế nào biến động số lượng cá thể của quần thể không theo chu kì?

HS: Nghiên Cứu thông tin SGK và hình 39.2 để trả lời.

GV: Nhận xét và bổ sung.

I. BIẾN ĐỘNG SỐ LƯỢNG CÁ THỂ

Biến động số lượng cá thể của quần thể là sự tăng hay giảm số lượng cá thể của quần thể

1. Biến động theo chu kì:

- Biến động số lượng cá thể của quần thể theo chu kì là biến động xảy ra do những thay đổi có chu kì của điều kiện môi trường.

VD:

+ Vào tuần trăng cua thiếu thức ăn nên sinh sản kém vì vậy giảm số lượng

+ Ở Việt Nam Ruồi muỗi phát triển từ tháng 3- tháng 6. Ếch nhái thì phát triển vào mùa mưa(tháng 6- tháng 10)

+ Cá cơm vùng biển Pêru có chu kì biến động là 7 năm khi có dòng nước nóng Ninô chảy về làm nhiệt độ nước tăng 5⁰C, nồng độ muối thay đổi, làm cá cơm chết hàng loạt

2. Biến động không theo chu kì.

- Biến động số lượng cá thể của quần thể không theo chu kì là biến động mà số lượng cá thể của quần thể tăng hay giảm một cách đột ngột do điều kiện bất thường của thời tiết như lũ lụt, bão, cháy rừng, dịch bệnh…

- VD:

+Rừng tràm U Minh thượng(Ca mau) bị cháy vào tháng 3 năm 2002 làm chết hàng loạt động vật và thực vật.

+ Ở miền Bắc Việt Nam, số lượng bò sát và ếch nhái giảm mạnh vào những năm có nhiệt độ xuống dưới 8⁰C.

+Rét đậm vào tháng giêng năm 2008, làm chết nhiều trâu bò và các động vật khác.

Hoạt động 2: Tìm hiểu nguyên nhân gây biến động và sự điều chỉnh số lượng cá thể của quần thể.

GV: Hãy nêu những nguyên nhân gây nên sự biến động số lượng cá thể của các quần thể theo chu kì và không theo chu kì trong các ví dụ đã nêu ở phần I theo gợi ý ở bảng 39?

HS: Nghiên cứu thông tin trang 171, 172 để hoàn thành nội dung cần trả lời trong bảng 39

GV: Nhận xét bổ sung để hoàn thiện kiến thức.

GV: Quần thể điều chỉnh số lượng cá thể của quần thể theo cơ chế nào?

HS: Nghiên cứu thông tin SGK và thảo luận để trả lời câu hỏi.

GV: Nhận xét, bổ sung hoàn thiện kiến thức.

GV: Quần thể đạt trạng thái cân bằng khi nào? Các nhân tố vô sinh, hữu sinh ảnh hưởng như thế nào đến trạng thái cân bằng của quần thể? Cho ví dụ?

HS: Nghiên cứu thông tin SGK và trả lời.

II. NGUYÊN NHÂN GÂY BIẾN ĐỘNG VÀ SỰ ĐIỀU CHỈNH SỐ LƯỢNG CÁ THỂ CỦA QUẦN THỂ.

1. Nguyên nhân gây biến động số lượng cá thể của quần thể.

a. Do thay đổi của các nhân tố vô sinh.

- Nhóm các nhân tố vô sinh tác động trực tiếp lên sinh vật mà không phụ thuộc vào mật độ cá thể trong quần thể.

- Các nhân tố sinh thái vô sinh ảnh hưởng đến trạng thái sinh lí của các cá thể. Sống trong điều kiện tự nhiên không thuận lợi, sức sinh sản của cá thể giảm, khả năng thụ tinh kém, sức sống của con non thấp….

b. Do thay đổi của các nhân tố hữu sinh.

- Nhóm các nhân tố hữu sinh luôn bị chi phối(phụ thuộc )bởi mật độ cá thể của quần thể.

- Sự cạnh tranh giữa các cá thể  cùng một đàn, số lượng kẻ thù, sức sinh sản và mức độ tử vong , sự phát tán của các cá thể…ảnh hưởng rất lớn tới sự biến động số lượng cá thể trng quần thể.

2. Sự điều chỉnh số lượng cá thể của quần thể.

- Trong điều kiện môi trường sống thuận lợi, nguồn thức ăn dồi dào, ít kẻ thù…mức sinh sản tăng, mức tử vong giảm, nhập cư tăng →       

Số lượng cá thể của quần thể tăng lên.

- Ngược lại, khi số lượng cá thể tăng lên cao, nguồn sống trong môi trường trở lên thiếu hụt, cạnh tranh gay gắt giữa các cá thể, làm mức độ tử vong tăng và mức sinh sản giảm, xuất cư tăng → Số lượng cá thể của quần thể lại được điều chỉnh giảm đi.

3. Trạng thái cân bằng:

- Khả năng tự điều chỉnh số lượng cá thể khi số lượng cá thể của quần thể giảm xuống quá thấp hoặc tăng lên quá cao, dẫn tới trạng thái cân bằng của quần thể.

- Quần thể câng bằng khi số lượng cá thể ổn định và phù hợp với cung cấp nguồn sống của môi trường.

- Các nhân tố ảnh hưởng đến trạng thái cân bằng của quần thể: nhân tố vô sinh và nhân tố hữu sinh.