Giáo án bài Đàn ghi ta của Lor-ca (Thanh Thảo) - Giáo án Ngữ văn lớp 12

Hoạt động 2. Hoạt động hình thành kiến thức mới

?Nêu vài nét chính về nhà thơ Thanh Thảo, đặc biệt là phong cách sáng tác?

GV bổ sung các kiến thức về Lor-ca; về trào lưu văn học siêu thực; về trào lưu văn học tượng trưng...

Gọi 1 HS đọc bài thơ.

HS đọc bài thơ.(lưu ý cách đọc xúc cảm, luyến láy...như cung bậc đàn ghi ta)

?Nêu xuất xứ.

?Em hãy xác định bố cục bài thơ?

?Nêu cảm nhận về chủ đề của bài thơ.

Đọc lại 18 dòng thơ đầu.

?Em có suy nghĩ gì khi bắt gặp hình ảnh ″Áo choàng đỏ gắt″, ″tiếng đàn ghi ta″...?

?Các hình ảnh ″đi lang thang, vầng trăng chếnh choáng, yên ngựa mỏi mòn, hát nghêu ngao, li la...″ giúp ta liên tưởng đến điều gì?

?Tác giả đã tái hiện cái chết oan khuất của Lor-ca qua các h/ả, chi tiết nào?

?Cảm nhận của em về các biện pháp nghệ thuật được tác giả sử dụng trong bài thơ?

(ý nghĩa của các biện pháp nghệ thuật đó?)

 Đọc phần thơ còn lại.

?Theo em, Lor-ca muốn nhắn gửi thông điệp gì qua câu nói ″khi tôi chết hãy chôn tôi với cây đàn″?

?Cho HS nêu cảm nhận 4 câu thơ ″Không ai chôn...cỏ mọc hoang″.

Yêu cầu HS giải mã các hình ảnh ″giọt nước mắt , đường chỉ tay, dòng sông, lá bùa, chiếc ghi ta màu bạc...″.

?Tiếng ″Li la- li la- li la″ trong bài thơ có ý nghĩa gì?

Gợi: tiếng đàn và còn có nghĩa là hoa đinh tử hương.

Yêu cầu HS tự tổng kết bài học về phương diện nội dung và nghệ thuật.

I. Tìm hiểu chung:

1. Tác giả: Thanh Thảo.

- Được công chúng đặc biệt chú ý bởi những bài thơ và trường ca mang diện mạo độc đáo viết về chiến tranh và thời hậu chiến.

- Thơ Thanh Thảo là sự lên tiếng của người trí thức nhiều suy tư, trăn trở về các vấn đề xã hội và thời đại. Tuy nhiên, ông muộn cuộc sống phải được cảm nhận và thể hiện ở bề sâu nên luôn khước từ lối biểu đạt dễ dãi.

- Nỗ lực cách tân thơ Việt qua hình thức thơ tự do.

2. Tác phẩm:

a.  Xuất xứ:

- Rút trong tập ″Khối vuông Ru – bích″.

- Thể hiện tư duy thơ Thanh Thảo: giàu suy tư, nhuốm màu sắc tượng trưng, siêu thực.

b.  Bố cục: Gồm 4 phần:

* Câu 1 – 6: Lor-ca – con người tự do, nghệ sĩ cách tân trong khung cảnh chính trị, nghệ thuật TBN.

* Câu 7 - 18: Lor-ca với cái chết oan khuất và nỗi xót xa về sự dang dở của khát vọng cách tân nghệ thuật.

* Câu 19 - 22: Niềm xót thương Lor-ca.

* Câu 23 - 31: Suy tư về cuộc giải thoát và cách giã từ của Lor-ca.

c. Chủ đề:

- Khắc hoạ cuộc đời nghệ sĩ Lor-ca với lý tưởng cách tân nghệ thuật và cái chết oan khuất.

- Thể hiện niềm ngưỡng mộ và xót thương của tác giả đối với Lor-ca.

II. Đọc - hiểu văn bản:

1. Hình tượng nghệ sĩ Lor-ca:

a. Lor-ca, một con người tự do, nghệ sĩ cách tân trong khung cảnh chính trị và nghệ thuật Tây Ban Nha:

- Áo choàng đỏ:

+ Gợi bản sắc văn hoá Tây Ban Nha.

+ Hình ảnh Lor-ca như một đấu sĩ với khát vọng dân chủ trước nền chính trị Tây Ban Nha độc tài lúc bấy giờ.

- Tiếng đàn:

+ Ghi ta: nhạc cụ của người Tây Ban Nha.

+ Tài năng nghệ thuật của Lor-ca với khát vọng cách tân nghệ thuật.

⇒ Tiếng đàn bọt nước: đẹp, mong manh mà sinh sôi bất tận như ″bọt nước″ lặn rồi lại nổi làm dịu bớt và phần nào dập tắt màu ″đỏ gắt″ như đang bùng bùng thiêu đốt cả Tây Ban Nha.

⇒ Sắc thắm dịu dàng của hoa ″li la″ (Tử đinh hương) đang nở ra bát ngát trên từng giai điệu >< bối cảnh chính trị Tây Ban Nha.

- Đi lang thang; vầng trăng chếnh choáng; yên ngựa mỏi mòn; hát nghêu ngao; li la...:

+ Phong cách nghệ sĩ dân gian tự do.

+ Sự cô đơn của Lor-ca trước thời cuộc chính trị, trước nghệ thuật Tây Ban Nha già cỗi.

b. Lor-ca và cái chết oan khuất:

- Hình ảnh:

+ Áo choàng bê bết đỏ – Gợi cảnh tượng khủng khiếp về cái chết của Lor-ca.

+ Tiếng ghi ta:

• nâu: trầm tĩnh, nghĩ suy (màu ấm nóng).

• xanh: thiết tha, hy vọng.

• tròn bọt nước vỡ tan: bàng hoàng, tức tưởi.

• ròng ròng máu chảy: sự đau đớn, nghẹn ngào.

⇒ Phép chuyển đổi cảm giác: tiếng đàn mang tâm tư, thành thân phận, linh hồn, sinh thể của người tạo ra nó. Nó đau đớn vỡ ra thành màu sắc, đường nét, hình khối.

- Biện pháp nghệ thuật:

+ Đối lập:

Hát nghêu ngao >< áo choàng bê bết đỏ

         ↓                                       ↓

 khát vọng  ><  hiện thực phũ phàng     (giữa tiếng hát yêu đời vô tư , giữa tình yêu cái đẹp và hành động tàn ác, dã man).

+ Nhân hoá: Tiếng ghi ta... máu chảy.

+ Hoán dụ: Áo choàng, tiếng ghi ta àLor-ca.

+ Ẩn dụ chuyển đổi cảm giác.

+ Gieo vần ″ây″ : khiến thơ như nhạc, nhạc như người. Tất cả như đang rướn mình lên kiên cường, không khuất phục

⇒ Khắc hoạ thật ấn tượng về cái chết đầy bi phẫn của người nghệ sĩ Lor-ca.

2. Nỗi xót thương và suy tư về cuộc giã từ của Lor-ca:

- Lời Lor-ca (đề từ): ″Khi tôi chết ...cây đàn.″

+ Niềm đam mê nghệ thuật.

+ Hãy biết quên nghệ thuật của Lor-ca để tìm hướng đi mới.

- ″Không ai chôn cất... cỏ mọc hoang″

+ Nghệ thuật của Lor-ca (cái Đẹp): có sức sống và lưu truyền mãi mãi như ″cỏ mọc hoang″.

+ Phải chăng không ai dám vượt qua cái cũ, thần tượng để làm nên nghệ thuật mới.

- Giọt nước mắt ...trong đáy giếng:

+ Vầng trăng nơi đáy giếngàsự bất tử của cái Đẹp.

- Đường chỉ tay: ẩn dụ về định mệnh nghiệt ngã.

-... dòng sông, ghi ta màu bạc...à gợi cõi chết, siêu thoát.

- Các hành động: ném lá bùa, ném trái tim: có ý nghĩa tượng trưng cho một sự giã từ, một sự lựa chọn.

* Tiếng lòng tri âm sâu sắc đối với người nghệ sĩ, thiên tài Lor-ca.

3.Yếu tố âm nhạc trong bài thơ:

- Chuỗi âm thanh ″Li la- li la- li la″ luyến láy ở đầu và cuối như khúc dạo đầu và kết thúc bản nhạc. Bài thơ khép lại nhưng thực ra âm thanh ″Li la..″ đã mở ra một thế giới suy tưởng. Đó là chuỗi âm đêm ru lòng mai hậu, phần nào an ủi nỗi xót thương người nghệ sĩ.

- Sự kính trọng và tri âm Lor-ca- nghệ sĩ thiên tài.

III. Tổng kết:

1. Nghệ thuật:

- Thể thơ tự do, không dấu câu, không dấu hiệu mở đầu, kết thúc.

- Sử dụng hình ảnh, biểu tượng - siêu thực có sức chứa lớn về nội dung.

- Kết hợp hài hoà hai yếu tố thơ và nhạc.

2. Nội dung:

      Tác giả bày tỏ nỗi đau xót sâu sắc trước cái chết oan khuất của thiên tài Lor-ca- một nghệ sĩ khát khao tự do, dân chủ, luôn mong muốn cách tân nghệ thuật.