Giáo án Chuyên đề Văn 12 Tác phẩm văn học và tác phẩm nghệ thuật chuyển thể từ văn học - Cánh diều

HĐ của giáo viên và học sinh

Dự kiến sản phẩm

Bước 1: Chuyển giao nhiệm vụ

GV giao nhiệm vụ cho HS:

- Tác phẩm văn học là gì?

- Nêu khái quát về hình thức tồn tại của một tác phẩm văn học?

- Qua việc đọc và tìm hiểu tài liệu “Hình tượng nghệ thuật”, em hiểu hình tượng nghệ thuật là gì? Mối liên hệ giữa hình tượng nghệ thuật với quá trình sáng tạo tác phẩm văn học của người nghệ sĩ? Vai trò của hình tượng nghệ thuật trong việc biểu hiện những giá trị nội dung và tư tưởng nghệ thuật của tác phẩm văn học?

Bước 2: Thực hiện nhiệm vụ

- HS thực hiện nhiệm vụ theo bàn

- GV theo dõi, hỗ trợ.

Bước 3: Báo cáo kết quả

- HS xung phong báo cáo, các nhóm khác nhận xét, bổ sung.

- GV tổ chức, hướng dẫn, hỗ trợ.

Bước 4: Kết luận, nhận định

- GV nhận xét, đánh giá.

- GV chốt, bổ sung mở rộng kiến thức

1. Tác phẩm văn học:

- Khái niệm: Tác phẩm văn học là "công trình nghệ thuật ngôn từ, kết quả hoạt động sáng tác (lao động nghệ thuật) của cá nhân nhà văn, hoặc kết quả nỗ lực sáng tác của tập thể; đơn vị độc lập cơ bản của văn học.

- Hình thức: Tác phẩm có thể tồn tại dưới hình thức ngôn bản truyền miệng hoặc hình thức văn bản nghệ thuật (được ghi giữ bằng văn tự), có thể được tạo thành bằng văn vần hoặc bằng văn xuôi; và bao giờ cũng thuộc một loại vặn học nhất định (tự sự, trữ tình, kịch), một thể tài văn học nhất định. Độ dài ngôn bản hoặc văn bản tác phẩm có thể từ một câu (tục ngữ, ca dao, cách ngôn, đề từ...) đến hàng ngàn, hàng vạn câu (sử thi, tiểu thuyết nhiều tập,...).

- Hình tượng nghệ thuật: Là hình tượng ngôn từ, là ký hiệu của một tư tưởng tình cảm 1 nội dung nhất định là sản phẩm sáng tạo của người nghệ sĩ, nhằm thể hiện nhận thức và sự cắt nghĩa đời sống, thể hiện tư tưởng tình cảm của người nghệ sĩ.

- Điểm chung và khác biệt giữa hình tượng nghệ thuật trong tác phẩm văn học với hình tượng thuộc các ngành nghệ thuật khác:

+ Điểm chung: đều phản ánh cuộc sống bằng hình tượng, tức "không diễn đạt trực tiếp ý nghĩ và tình cảm bằng khái niệm trừu tượng, bằng định lí, bằng công thức mà bằng hình tượng, nghĩa là bằng cách làm sống lại một cách cụ thể và gợi cảm những sự việc, những hiện tượng đáng làm ta suy nghĩ về tính cách và số phận, về tình đời, tình người qua một chất liệu cụ thể".

+ Điểm khác biệt:  là chất liệu; chẳng hạn, chất liệu của hình tượng văn học là ngôn từ; của hội hoa là màu sắc, đường nét;của âm nhạc là âm thanh; của điêu khắc là vật liệu, hình khối;... Do chất liệu khác nhau nên mỗi hình tượng nghệ thuật của mỗi ngành nghệ thuật có đặc trưng riêng thường gọi là có ngôn ngữ riêng (ngôn ngữ hội hoạ, ngôn ngữ điện ảnh,...) và cũng vì thế, chúng có sức mạnh riêng, có thể kết hợp nhưng khó thay thế cho nhau,...

Bước 1: Chuyển giao nhiệm vụ

GV giao nhiệm vụ cho HS:

- Cả lớp trả lời câu hỏi:

+ Em hiểu thế nào là chuyển thể?

+ Trong lĩnh vực nghệ thuật, có thể chuyển thể các tác phẩm giữa những ngành nào?

+ Tác phẩm văn học có thể chuyển thể thành một tác phẩm khác thuộc những ngành nghệ thuật nào?

+ Việc chuyển thể một tác phẩm văn học thành tác phẩm nghệ thuật thuộc ngành khác nhắm mục đích gì?

+ Ngoài các tác phẩm văn học chuyển thể đã nêu trong phần trên, em hãy dẫn ra một số tác phẩm văn học khác đã được chuyển thể thành tác phẩm nghệ thuật khác.

+ Phần tài liệu Cứ 5 phim lại có 1 chuyển thể từ sách cung cấp cho em những thông tin nào và làm sáng tỏ thêm được vấn đề gì? Nêu tên những tác phẩm văn học được chuyển thể thành tác phẩm điện ảnh trên thế giới, đặc biệt là ở Pháp và Việt Nam?

Bước 2: Thực hiện nhiệm vụ

- Nhóm HS theo tổ chuẩn bị sản phẩm

- GV theo dõi, hỗ trợ.

Bước 3: Báo cáo kết quả

- Đại diện nhóm báo cáo (theo nhiệm vụ), các nhóm khác nhận xét, bổ sung.

- GV tổ chức, hướng dẫn, hỗ trợ.

Bước 4: Kết luận, nhận định

- GV nhận xét, đánh giá.

- GV chốt, bổ sung mở rộng kiến thức

2. Tác phẩm nghệ thuật chuyển thể từ tác phẩm văn học

- Chuyển thể:  là công việc hay hoạt động chuyển một tác phẩm văn học sang tác phẩm thuộc ngành nghệ thuật khác (ví dụ: truyện ngắn sang tác phẩm điện ảnh), tức là viết lại, sáng tạo lại từ một bản gốc nào đó.

- Có thể chuyển thể tác phẩm văn học sang nhiều ngành nghệ thuật khác, nhưng phổ biến hơn cả là: điện ảnh, sân khẩu, âm nhạc, hội hoạ,...

- Mục đích:

+Mở ra nhiều hướng tiếp cận văn học, cách tiếp nhận những giá trị phổ quát mà văn học mang đến. Tác phẩm chuyển thể như là một sự giải mã, sự thể hiện hình tượng nêu trong tác phẩm văn học bằng một cách khác, với chất liệu khác; giúp người xem vừa hiểu tác phẩm văn học hơn vừa thấy những đặc sắc riêng của mỗi cách thể hiện.

+Nhận thấy văn học có mối quan hệ chặt chẽ và mật thiết với một số loại hình nghệ thuật như sân khấu, điện ảnh, hội hoạ, điêu khắc, âm nhạc.

- Việc chuyển thể tác phẩm văn học thành tác phẩm điện ảnh trên thế giới, đặc biệt là ở Pháp và Việt Nam:

+ Ngay từ nhan đề văn bản đã cho thấy tỉ lệ tác phẩm điện ảnh (phim) được chuyển thể từ văn học (sách) là rất lớn.

+ Thông tin ấy cũng cho thấy việc chuyển thể tác phẩm nghệ thuật là phổ biến, nhất là trong lĩnh vực điện ảnh.

Bước 1: Chuyển giao nhiệm vụ

GV giao nhiệm vụ cho HS:

- Giữa tác phẩm văn học và tác phẩm nghệ thuật chuyển thể có những điểm gì chung và khác biệt?

- Phân tích và làm sáng tỏ lợi thế của tác phẩm văn học và lợi thế của các ngành nghệ thuật khác trong việc thể hiện cuộc sống, con người.

- Từ hai tài liệu tham khảo ở trên, chỉ ra những điểm tích cực của việc chuyển thể tác phẩm văn học và những "nguy cơ" cần chú ý khi thực hiện chuyển thể tác phẩm văn học.

- Phân tích hậu quả của xu hướng văn hóa nghe - nhìn lấn át văn hóa đọc; làm rõ lợi ích của văn hóa đọc, nhất là với sách văn học.

3. Một số điểm chung và điểm khác biệt cơ bản giữa tác phẩm văn học và tác phẩm nghệ thuật chuyển thể từ tác phẩm văn học

a. Điểm chung

- Các ngành nghệ thuật đều lấy con người với những sự kiện, xung đột, những biến đổi cuộc sống và thể giới xung quanh làm đối tượng sáng tạo. Nhiều tác phẩm ở các ngành nghệ thuật khác có chung cảm hứng, để tài và chủ đề, tư tưởng với các tác phẩm văn học.

- Sử dụng một số biện pháp, thủ pháp nghệ thuật giống nhau. Các biện pháp khắc họa tính cách nhân vật băng lời thoại là chung cho cả truyện, kịch và phim hoặc các thủ pháp phóng đại, gây cười trong truyện cười và hài kịch cũng giống nhau,...