(Tổng ôn Ngữ văn) Tiểu thuyết hiện đại/ hậu hiện đại

Nội dung Tiểu thuyết hiện đại/ hậu hiện đại của Chuyên đề Ôn tập tri thức thể loại đọc hiểu nằm trong bộ Chuyên đề ôn thi Tốt nghiệp Ngữ văn năm 2025 đầy đủ lý thuyết và bài tập đa dạng có lời giải giúp học sinh có thêm tài liệu ôn tập cho bài thi tốt nghiệp THPT môn Ngữ văn.

(Tổng ôn Ngữ văn) Tiểu thuyết hiện đại/ hậu hiện đại

Xem thử Đề thi Tốt nghiệp Văn 2025 Xem thử Bộ đề Văn theo đề tham khảo Xem thử Chuyên đề ôn thi Tốt nghiệp Văn

Chỉ từ 350k mua trọn bộ Chuyên đề Ngữ văn ôn thi Tốt nghiệp 2025 theo cấu trúc mới bản word có lời giải chi tiết:

• B1: gửi phí vào tk: 1053587071 - NGUYEN VAN DOAN - Ngân hàng Vietcombank (QR)
• B2: Nhắn tin tới Zalo VietJack Official - nhấn vào đây để thông báo và nhận đề thi

A. Tri thức về thể loại

I. Khái niệm

– Tiểu thuyết là thể loại văn xuôi tự sự hư cấu cỡ lớn, có khả năng phản ánh những bức tranh đời sống ở quy mô sâu rộng.

– Tiểu thuyết hiện đại/ hậu hiện đại là hình thức tiểu thuyết gắn liền với thời hiện đại/ hậu hiện đại, với những thay đổi mạnh mẽ về cấu trúc và tư duy nghệ thuật so với tiểu thuyết trung đại.

II. Một số yếu tố của tiểu thuyết

1. Nội dung

– Nội dung: Thường là chủ đề hư cấu hoặc bán hư cấu; bức tranh cuộc sống trong những cuốn tiểu thuyết văn học được phác họa rõ ràng, phức tạp và gần gũi hơn rất nhiều do câu từ phong phú và không bị giới hạn.

2. Kết cấu

– Kết cấu: Không có bất cứ nguyên tắc rõ ràng nào về vấn đề kết cấu thể loại xác định của tiểu thuyết. Một vài kết cấu cơ bản thường thấy của tiểu thuyết hiện nay bao gồm kết cấu chương hồi, kết cấu luận đề, kết cấu đa tuyến, kết cấu đơn tuyến, kết cấu tâm lí,...

– Chương: Phần truyện được chia theo sự kiện, thời gian, không gian hoặc nhân vật, với độ dài và nội dung linh hoạt tùy thuộc vào tác giả.

3. Đặc điểm

Tính văn xuôi	Phương thức tự sự tiêu biểu trong văn học, giúp mô tả khối lượng nội dung lớn, tái hiện hiện thực xã hội và đời sống một cách toàn vẹn, phơi bày sự phức tạp của chúng trong một thể thống nhất.
Tính đa dạng sắc độ thẩm mĩ	Tiểu thuyết không chọn lựa màu sắc đặc thù trong việc tiếp nhận hiện thực, mà mô tả sự pha trộn hài hòa giữa các yếu tố như đẹp, xấu, thiện, ác, bi, hài…
Nghệ thuật kể chuyện	Riêng biệt, thường sử dụng góc độ người kể chuyện để miêu tả sự việc và tâm lí nhân vật. Các điểm nhìn trần thuật khác nhau tạo nên giá trị và nội dung đa dạng cho tác phẩm.
Tính hư cấu	Cho phép tái hiện thời gian, không gian, nhân vật và câu chuyện một cách tự do, không bị giới hạn bởi khuôn mẫu lịch sử, từ đó bộc lộ khả năng sáng tạo và ngôn từ của tác giả.
Tính phản ánh toàn vẹn đời sống	Khả năng phản ánh hiện thực khách quan đầy đủ và sinh động, với không gian và thời gian rộng lớn, giúp nhà văn mở rộng tầm vóc hiện thực trong tác phẩm.
Tính tổng hợp	Cho phép kết hợp phong cách nghệ thuật của các thể loại khác mà không bị giới hạn. Các thủ pháp nghệ thuật như rung động, xung đột xã hội, màu sắc, hiện thực đời sống, thanh âm, sự cân xứng thường được sử dụng, kết hợp với các bộ môn khoa học phức tạp.
Nhân vật	Yếu tố quan trọng của tiểu thuyết, với nhiều vai trò như chính, phụ, chính diện, phản diện. Tùy góc độ nhân vật, tác giả chọn ngôi kể phù hợp.
Cốt truyện	Đây là phần nội dung bao gồm các nhân vật đã được thiết kế và xác định trước. Với mục tiêu trình bày mạch truyện và các điểm cảm xúc của nhân vật, cốt truyện giúp dẫn dắt người đọc thấu hiểu nội dung cuốn tiểu thuyết.

B. Cách đọc hiểu văn bản tiểu thuyết hiện đại/ hậu hiện đại

– Đọc và xác định đề tài.

– Câu chuyện và hệ thống sự việc chính.

– Nhân vật.

– Ngôi kể và điểm nhìn; ngôn ngữ.

– Kết nối để xác định chủ đề, giá trị của văn bản.

– Nhận xét về phong cách của nhà văn.

C. BÀI TẬP VẬN DỤNG

Bài số 1: Đọc văn bản sau:

TRƯỚC BIẾN ĐỘNG

(Tiểu thuyết Mùa lá rụng trong vườn - Ma Văn Kháng)

* Tóm tắt Mùa lá rụng trong vườn kể về gia đình ông Bằng, một nhân viên nghỉ hưu tại Hà Nội. Ông có 5 người con trai. Anh cả Tường đã hi sinh ngoài mặt trận, Đông là anh hai, trung tá đã xuất ngũ, sống cuộc sống đơn giản, Lý, cô con dâu đảm đang, nhanh nhẹn. Con trai thứ ba là Luận, một nhà báo có nhiều trăn trở, suy tư về cuộc sống. Vợ anh là Phượng, một người tốt bụng, luôn sẵn lòng giúp đỡ mọi người. Người con thứ tư – Cừ, lại hư hỏng và em út Cần đang đi học ở Liên Xô. Bi kịch ập tới khi Cừ bỏ việc ở xí nghiệp, trốn ra nước ngoài, bỏ lại vợ và hai con nhỏ. Sau, Cừ mới nhận ra lỗi lầm của mình thì đã muộn. Anh liền gửi bức thư cuối cùng về nhà trước khi uống thuốc tự tử.

Đoạn trích sau đây thuộc chương 9 của tiểu thuyết

Thoáng qua Phượng một linh cảm sợ hãi và nhận ra cái dáng nét quen quen ở khuôn mặt hai đưa bé, Phượng ngồi thụp xuống, ôm chầm lấy đứa nhỏ:

– Cô Cừ phải không? Tôi là Phượng, vợ anh Luận. Hai cháu đây à? Vào nhà đi. 

Vợ Cừ bỏ cái nón rách, thở đánh phào, nhột nhạt:

– Khổ quá, ở trên tàu xuống, em giữ chặt tay hai cháu, dẫn chúng ra cửa chỉ sợ chúng lạc. Người chen vào chen ra lộn xộn, chẳng hiểu thế nào mất hết cả hai bọc quần áo, chăn màn. Cả cái túi em để ví tiền với giấy tờ nông trường họ cấp cũng chẳng còn.

Phượng xua xua tay, như để lấy lại sự bình tĩnh cho chính mình.

– Thôi, cô và hai cháu lên được đây là mừng lắm rồi. Chúng tôi ở trên này sốt ruột lắm về tình hình cô ở dưới đó. Khó khăn gì rồi cũng tìm cách gỡ được. Ở đây, đã có các bác. Giờ, đi tàu mệt, ba mẹ con nghỉ ngơi, tôi nấu ù nồi mì ăn cho đỡ đói đã nhé. Phượng nhóm bếp dầu, đặt nồi.

Vợ Cừ vò vò khăn tay dụi mắt, nức nức mấy tiếng rồi oà lên nức nở.

– Cô Cừ... – Phượng gọi giật, giọng ngột lên lo sợ.

– Chị ơi, đời em, đời hai con em thế là hỏng hết cả rồi. Em đang đứng máy dệt chiếu thì nhận được thư anh Luận. Chưa kịp bóc xem thì ông đội trưởng bảo lên gặp tổ chức nông trường ngay. Lên tới nơi, nghe người ta nói, em mới biết: anh Cừ anh ấy chạy ra nước ngoài rồi. Chị ơi, em ngất ngay lúc bấy giờ. Các chị cùng đội vội đưa em đi bệnh viện và trông hai cháu hộ em. Được một tuần, em ra viện thì nhận được quyết định của nông trường cho... thôi việc.

Vợ Cừ gục đầu xuống thành giường, giọng càng nhức nhối hoang mang:

– Chị ơi, em đâu có ngờ. Khi anh ấy phục viên, em bảo thôi, anh cứ về thành phố có các anh các chị, có điều kiện học hành, không phí tuổi trẻ đi. Anh ấy được đi nước ngoài học kĩ thuật một năm em mừng quá. Các cháu đi khoe khắp hàng xóm. Em có ngờ đâu anh ấy lừa dối mẹ con em. Bây giờ thế này em biết làm thế nào! Không có hai cháu thì em thắt cổ chết ngay rồi, chị ơi…

Nước mặt Phượng ứa ra hai khoé mắt. Cơ cực, thảm thương đến thế này cơ ư? Phượng cố nén mà giọng vẫn cay sè:

– Cô Cừ, lúc này phải bình tĩnh. Rồi ta sẽ bàn cách. Anh Luận đi công tác về, anh ấy sẽ bàn với anh Đông. Không lo, cô Cừ ạ. 

Lúc ấy, nước mắt Phượng lại ứa ra. Trước mắt Phượng là gương mặt một phụ nữ trẻ vô cùng tội nghiệp. Còn trẻ lắm, chỉ độ hăm nhăm, hăm sáu tuổi thôi. Và lúc này, trong giấc ngủ thiếp đi vì mệt nhọc, buồn nản, đớn đau, ở nơi tin cậy này, mới thấy đó thật là một khuôn mặt phụ nữ nông thôn mới quen với đời sống nông trường còn rất nhiều vụng dại.

– Hai cháu yên lặng để mẹ ngủ. Mẹ ốm đấy.

Phượng nghẹn đắng quay lại bảo hai đứa trẻ vừa len lén đi vào. Chúng mới tụt từ cây vải xuống vì bị ai đó vừa quát mắng.

Chẳng nói chẳng rằng, hai đứa bé leo ngay lên giường rúc vào hai bên mẹ, lục sục một lúc, rồi nằm im. Lát sau nghe thấy tiếng chúng ngáy khe khẽ như tiếng dế rúc. Cùng với hình mẹ chúng duỗi dài. Phượng rùng mình vì có cảm giác đó là hình hài ba nạn nhân mới được đưa từ nơi xảy ra tai nạn về. Chưa bao giờ Phượng mong Luận về đến như thế!

Đông đưa mắt nhìn lướt qua khuôn mặt của ba con người đáng thương nọ, rồi ngồi xuống, thở hắt ra:

– Cái thằng Cừ khốn nạn thật!

– À, bao giờ Luận nó về nhỉ?

– Đợt công tác này, anh ấy không hẹn.

– Hừ, thế thì gay đấy! – Đông lại thở dài. – Bây giờ trước mắt là ăn ở ngủ nghê ở đâu, học hành của trẻ con thế nào.

– Hai đứa trẻ chưa đến tuổi đi học.

Phượng đáp hơi sẵng. Đông đập tay vào đùi:

Ờ, nhưng còn việc làm? Gay đấy. Sống thế nào được ở cái đất thành phố này, nếu không có việc làm? Cô ấy... hừ, khó đấy, ốm yếu, con dại, lí lịch lại thế.

– Về nơi ăn chốn ở thì anh không phải lo. – Phượng sẵng – Cô ấy và hai cháu đã đến cái nước này thì em phải cưu mang. Không lẽ để ba mẹ con cô ấy đói khát. Thiếu thì bán chác cái này cái khác đi, hoặc là vay mượn. Còn để kiếm sống đơn thuần thì không phải là khó.

Chưa bao giờ Phượng nói một thôi dài như vậy. Và những câu nói mạch lạc, gãy gọn, biểu đạt tình cảm một cách hết sức rõ ràng của Phượng đã khiến Đông dẫu còn đang mù mờ lãng đãng, cũng phải sửng sốt vì bỗng nhận ra một nhân cách mới mẻ, ngoài sự đánh giá của mình ở Phượng. Trước nay, anh vẫn coi Phượng là một phụ nữ tốt theo cái nghĩa thường tình. Giờ thì không phải thế! Phượng hiền từ, chân thật, hợp lí, hài hòa, đầy lòng yêu thương, có thể rung động xót xa trước mỗi con vật bị hành hạ, mỗi cảnh đời khốn khó. Nhưng, còn hơn thế nữa, Phượng còn cứng cỏi, mạnh mẽ, bộc lộ ngay thẳng nỗi bất bình trước sự ngang trái và dám đón nhận cái trách nhiệm giúp đỡ những kẻ đang lâm vào cảnh ngộ không may ở đời.

Trong giây phút đối diện với bản lĩnh tuyệt đẹp và cao cả ấy, Đông hơi cúi xuống, lòng không khỏi phát sinh những mặc cảm về sự thiếu hụt của con người mình.

(Ma Văn Kháng – Mùa lá rụng trong vườn, NXB Trẻ, 2011)

* Ma Văn Kháng (sinh 1936, tên khai sinh là Đinh Trọng Đoàn) là một nhà văn nổi bật của nền văn học đương đại Việt Nam nữa năm sau thế kỉ XX, đặc biệt từ khi bắt đầu thời kì Đổi Mới. Các tác phẩm của ông đã đạt được nhiều giải thưởng văn học và được đông đảo công chúng biết đến do được trích dẫn trong chương trình giảng dạy phổ thông môn Ngữ văn.

Trả lời câu hỏi từ 1 đến 5 (trình bày ngắn gọn)

Câu 1. Xác định đề tài và thể loại của văn bản đọc hiểu Trước biến động.

Câu 2. Tóm tắt văn bản đọc (4 - 6 dòng), xác định bối cảnh, nhân vật chính, mối quan hệ giữa các nhân vật trong đoạn trích Trước biến động.

Câu 3. Cảm nhận của em về nhân vật Phượng? Hãy phân tích đôi nét về nghệ thuật khắc họa nhân vật Phượng (chú ý điểm nhìn trần thuật).

Câu 4. Vì sao vợ Cừ bị cho thôi việc? Suy nghĩ của em về cảnh ngộ của vợ Cừ và việc cô ấy bị thôi việc?

Câu 5. Theo em, tác giả muốn gửi đến độc giả bức thông điệp nào? Từ đó, hãy rút ra giá trị nhận thức, giáo dục của văn bản đọc Trước biến động?

GỢI Ý ĐÁP ÁN

Câu 1. – Đề tài: Gia đình.

– Thể loại: Tiểu thuyết.

Câu 2. – Tóm tắt đủ các sự việc chính: Vợ Cừ bị nông trường cho thôi việc, vì Cừ trốn ra nước ngoài. Cô ấy đưa con về Hà Nội tìm gia đình nhà chồng. Tại đó, cô được Phượng an ủi, giúp đỡ. Anh chồng là Đông chỉ biết than thở và chửi em trai mình – Cừ). 

– Bối cảnh: sự việc diễn ra tại gia đình ông Bằng (bố của Cừ).

– Phượng, Đông, vợ Cừ (Cừ không xuất hiện trực tiếp trong trích đoạn): Phượng là con dâu ông Bằng – vợ của Luận con trai thứ 3 của ông Bằng; Đông là con trai thứ 2 của ông Bằng; nhân vật vợ Cừ là con dâu ông Bằng nhưng chưa gặp gia đình lần nào.

Câu 3. – HS tự cảm nhận theo ý kiến chủ quan của cá nhân nhưng phải bám sát các hành động, lời nói của nhân vật, nhận xét của người kể chuyện trong văn bản đọc (ứng xử của Phượng với vợ con Cừ và suy nghĩ, thái độ của Phượng về Đông...) 

– Nghệ thuật khắc họa nhân vật Phượng: từ điểm nhìn bên trong (thể hiện suy nghĩ của Phượng); điểm nhìn bên ngoài để khắc họa lời nói, hành động,...) → làm nổi bật con người nhân hậu, hoạt bát, sẵn sàng giúp đỡ, an ủi người bất hạnh, đau khổ.

Câu 4. – Vợ Cừ bị cho thôi việc vì chồng bỏ trốn ra nước ngoài.

– Cảnh ngộ của vợ con Cừ rất đáng thương, cô ấy còn trẻ thiếu kinh nghiệm, 2 đứa con nhỏ dại, không công ăn việc làm và quá cả tin vào Cừ (có 2 con mà chưa biết gia đình nhà chồng).

– Việc vợ Cừ bị nông trường cho thôi việc quá bất công, vô lí. Việc Cừ làm, Cừ phải chịu trách nhiệm, không thể buộc vợ Cừ phải chịu trách nhiệm về hành động của chồng. Việc làm của nông trường đã đẩy vợ con Cừ (3 con người) vào cảnh bơ vơ. Đây là việc xảy ra trong quá khứ nhưng cần phải xem xét, nhìn nhận sự việc một cách công bằng.

Câu 5. – Bức thông điệp: HS tự suy luận, đúc rút (Gợi ý: Không nên thờ ơ trước những cảnh ngộ bất hạnh; Cần hành động cụ thể để giúp đỡ những khó khăn trước mắt; Khi gặp khó khăn, tự mình phải đối mặt và tháo gỡ,…)  

– Giá trị nhận thức: Cuộc sống luôn có biến động bất thường; Cuộc sống cũng nhiều loại người, không phải ai cũng nhân hậu cứu giúp người bất hạnh,… 

– Giá trị giáo dục: yêu thương giúp đỡ người bất hạnh (Phượng); Không cả tin, yếu đuối như vợ Cừ; Khi gặp khó khăn, cơ bản phải tự mình đối mặt.

................................

................................

................................

Xem thử Đề thi Tốt nghiệp Văn 2025 Xem thử Bộ đề Văn theo đề tham khảo Xem thử Chuyên đề ôn thi Tốt nghiệp Văn

Xem thêm các chuyên đề ôn thi tốt nghiệp THPT môn Ngữ văn năm 2025 có đáp án hay khác:

• (Tổng ôn Ngữ văn) Truyện truyền kì

• (Tổng ôn Ngữ văn) Truyện ngắn hiện đại/ hậu hiện đại

• (Tổng ôn Ngữ văn) Thơ trữ tình hiện đại

• (Tổng ôn Ngữ văn) Hài kịch

• (Tổng ôn Ngữ văn) Kí

• (Tổng ôn Ngữ văn) Tác giả Hồ Chí Minh

• (Tổng ôn Ngữ văn) Văn bản nghị luận văn học

• (Tổng ôn Ngữ văn) Văn bản nghị luận xã hội

• (Tổng ôn Ngữ văn) Văn bản thông tin khoa học

---