Phân tích đề, lập dàn ý bài văn nghị luận - Ngữ văn lớp 11

Phân tích đề, lập dàn ý bài văn nghị luận - Ngữ văn lớp 11

A. KIẾN THỨC CẦN NHỚ

I. Phân tích đề

Phân tích đề là công việc quan trọng trước tiên khi làm bài văn nghị luận gồm các yêu cầu bắt buộc: đọc kĩ đề, chú ý từ then chốt quan trọng để xác định yêu cầu về kiến thức, giới hạn và hình thức phương pháp làm bài thích hợp. Phân tích đề được tiến hành nhằm để trả lời các câu hỏi: Viết cho ai? Viết để làm gì? Viết như thế nào?

II. Lập dàn ý

Các yêu cầu phải có:

1. Xác lập luận điểm, luận cứ bằng cách trả lời các câu hỏi: Là gì? Được thể hiện như thế nào? Có thể rút ra bài học gì? Phải làm gì?

2. Sắp xếp các luận điểm luận cứ theo một trật tự logic nhất định, cheặt chẽ và có thứ tự theo đề mục:

- Có hai loại dàn ý: dàn ý đại cương và dàn ý chi tiết

- Dàn ý tốt có tác dụng: giúp cho bài văn trở nên rõ ràng, mạch lạc, thuyết phục.

B. LUYỆN TẬP CỦNG CỐ

Bài 1: Phân tích đề bài sau đây:

Nhận xét về ca dao có ý kiến cho rằng: “Ca dao Việt Nam có không ít những câu thể hiện sâu sắc tình cảm của người bình dân ngày xưa đối với quê hương”.

Qua một số bài ca dao đã học (đọc thêm) hãy làm sáng tỏ ý kiến trên

Trả lời:

- Vấn đề cần nghị luận: tình yêu thiên nhiên đất nước sâu sắc của nhân dân thể hiện trong ca dao.

- Yêu cầu nội dung:

    + Yêu quê hương, đất nước

    + Nhớ quê hương khi đi xa

    + Tự hào về cảnh vật của quê hương

    + Gắn bó với cảnh và người nơi xóm làng, đồng ruộng

    + Khi đất nước có giặc ngoại xâm, anh dũng đứng lên chiến đấu bảo vệ quê hương.

- Yêu cầu về phương pháp: phân tích, chứng minh kết hợp với nêu cảm nghĩ.

Bài 2: Phân tích và lập dàn ý cho đề bài sau:

Cảm nghĩ của anh, chị về giá trị hiện thực sâu sắc của đoạn tríchVào phủ chúa Trịnh trong tác phẩm Thượng kinh kí sự - Lê Hữu Trác.

Trả lời:

-Vấn đề nghị luận: Giá trị hiện thực sâu sắc của đoạn trích Vào phủ chúa Trịnh. -Yêu cầu về nội dung:     + Bức tranh về cuộc sống xa hoa trong phủ chúa Trịnh     + Thái độ phê phán nhẹ nhàng mà thấm thía của Lê Hữu Trác. -Yêu cầu về phương pháp: sử dụng thao tác lập luận phân tích, kết hợp nêu cảm nghĩ và nêu dẫn chứng.

a.MB - Sơ lược về giai đoạn lịch sử thời vua Lê chúa Trịnh. - Giới thiệu sơ lược về tác giả và đoạn trích - Nêu vấn đề cần giải quyết. b.TB - Nêu hoàn cảnh sáng tác đoạn trích - Tóm tắt tác phẩm - Giá trị hiện thực:     + Quang cảnh nhà cửa lộng lẫy, nguy nga. Khi mới vào phủ: nhiều lần cửa, cây cối um tùm, hành lang quanh co. Vào sâu trong phủ: nhiều lần cửa, phòng cao rộng, đồ thếp vàng. Nội cung thế tử: nhiều màn gấm, đồ quý giá… -> kín đáo ⇒ Chốn xa hoa, tráng lệ ⇒ Quang cảnh tù túng, ngột ngạt     + Quang cảnh sinh hoạt: kẻ hầu người hạ, nguyên tắc trong cung, cách ăn uống, cách nghỉ ngơi, cách chăm sóc sức khỏe, nghi thức: vái lạy, xin phép, lời lẽ: cung kính ⇒ Sự lộng hành, uy thế nghiêng trời lấn lướt của chúa Trịnh     + Thái độ phê phán của Lê Hữu Trác: nhẹ nhàng, thâm thúy -Cảm nghĩ của bản thân về đoạn trích: Bản chất xa hoa của chúa Trịnh và cuộc sống của người dân trong hoàn cảnh loạn lạc lúc bấy giờ c.KB -Khẳng định lại giá trị hiện thực trong đoạn trích vào phủ chúa Trịnh. - Khẳng định tài năng và phẩm chất của danh y Lê Hữu Trác.

Bài 3: Phân tích và lập dàn ý cho đề bài sau:

Phân tích bức tranh thiên nhiên mùa thu trong bài Câu cá mùa thu– Nguyễn Khuyến để làm nổi bật tình yêu thiên nhiên, sự gắn bó mật thiết với làng cảnh Việt Nam của tác giả.

Trả lời:

a. Phân tích đề

Vấn đề nghị luận: bức tranh thiên nhiên mùa thu trong bài Câu cá mùa thu – Nguyễn Khuyến để làm nổi bật tình yêu thiên nhiên, sự gắn bó mật thiết với làng cảnh Việt Nam của tác giả.

-Yêu cầu về nội dung:

    + Bức tranh thiên nhiên mùa thu trong bài Câu cá mùa thu.

    + Tâm sự yêu nước thầm kín, u hoài trước sự đổi thay của thời cuộc.

    + Tình yêu thiên nhiên, quê hương đặc biệt thơ ông gắn bó với hình ảnh đời sống nông thôn và làng quê Việt Nam ⇒ Là nhà thơ của làng cảnh Việt Nam: “điển hình hơn cả cho mùa thu của làng cảnh Việt Nam” (Xuân Diệu).

-Yêu cầu về phương pháp: sử dụng thao tác lập luận phân tích, kết hợp nêu cảm nghĩ và nêu dẫn chứng.

b. Lập dàn ý

a. MB

- Giới thiệu tác giả, tác phẩm

- Dẫn dắt đến vấn đề cần nghị luận

b. TB

- Nêu hoàn cảnh sáng tác của bài thơ

- Nêu xứ: Là một trong chùm ba bài thơ thu của Nguyễn Khuyến gồm: “Thu vịnh”, “Thu điếu”, “Thu ẩm”.

- Phân tích và cảm nhận bức tranh thiên nhiên mùa thu:

    + Hình ảnh: “ao thu”: lạnh lẽo, trong veo ⇒Nỗi cô đơn của lòng người.

⇒ Không khí mùa thu dịu nhẹ, trong xanh.

⇒ Con người đắm say trong cảnh sắc thiên nhiên đẹp nhưng man mác buồn.

    + Sự vật: “Một chiếc thuyền câu bé tẻo teo”: Tạo cảm giác nhỏ hẹp, co lại của không gian.

    + Lá vàng: Hình ảnh đặc trưng của mùa thu. Màu vàng đâm ngang càng làm nổi rõ màu xanh của trời đất.

⇒ Hài hòa màu sắc: gam màu đậm, nhạt

    + Sóng biếc: hơi gợn tí

⇒Bức tranh thu yên ả, tĩnh mịch có khối hình, màu sắc, không gian với những giác quan tinh tế: xúc giác, thính giác, thị giác.

    + Hình thái “tầng mây lơ lửng”: Mây ngỡ là đứng yên nhưng thực ra đang chuyển động

⇒chiều cao của không gian.

    + Bầu trời “xanh ngắt”: màu xanh bất tận, trải rộng cả bầu trời gợi độ thăm thẳm, bao la ⇒Đặc trưng của trời thu. Không gian mở ra theo chiều rộng, chiều cao và chiều sâu.

    + Ngõ trúc: quanh co, vắng teo: Sự trống vắng, nỗi cô đơn trong lòng người .

- Phân tích cảm xúc của tác giả:

    + Tâm hồn nhà thơ: hòa hợp với thiên nhiên, nhạy cảm, vắng lặng với một nỗi cô quạnh, uẩn khúc trong tâm hồn.

    + Tâm thế nhàn nhã thoát vòng danh lợi, song đó chỉ là dáng vẻ bên ngoài, ngỡ là bất động, tĩnh lặng nhưng tâm hồn hiện lên nỗi uẩn khúc trong lòng nhà thơ.

    + Tình thu không chỉ là tình cảm với mùa thu mà còn là tấm lòng gắn bó với những cảnh vật quê hương, 1 tấm lòng yêu dân yêu nước thầm kín, sâu sắc và đầy chất suy tư.

c. KB

- Khái quát lại giá trị nội dung và giá trị nghệ thuật của tác phẩm

- Đánh giá tài năng của tác giả.

Xem thêm tài liệu Ngữ văn lớp 11 phần Tiếng Việt và Tập làm văn chọn lọc, hay khác:

• Thao tác lập luận phân tích
• Thực hành về thành ngữ, điển cố
• Thực hành về nghĩa của từ trong sử dụng
• Thao tác lập luận so sánh
• Ngữ cảnh

---