Nguyên tắc sử dụng trí tuệ nhân tạo trong giáo dục

Trong bối cảnh chuyển đổi số mạnh mẽ, trí tuệ nhân tạo (AI) đang được ứng dụng ngày càng rộng rãi trong giáo dục, mang lại nhiều cơ hội đổi mới phương pháp dạy – học. Tuy nhiên, việc sử dụng AI cũng đặt ra yêu cầu phải tuân thủ các nguyên tắc về minh bạch, an toàn và đạo đức. Dựa trên khuyến nghị của UNESCO, VietJack xin gửi đến bạn hệ thống các nguyên tắc cơ bản nhằm giúp giáo viên và người học sử dụng AI một cách hiệu quả và có trách nhiệm.

Nguyên tắc sử dụng trí tuệ nhân tạo trong giáo dục

Nguyên tắc sử dụng trí tuệ nhân tạo trong giáo dục (Ảnh: Internet )

1. Lấy con người làm trung tâm (Human-centered AI)

UNESCO nhấn mạnh rằng giáo dục phải đặt sự phát triển toàn diện của người học làm trung tâm. Do đó, các hệ thống AI cần được thiết kế để hỗ trợ giáo viên, nâng cao trải nghiệm học tập, giúp mỗi học sinh phát huy năng lực cá nhân. AI không được thay thế vai trò sư phạm, càng không được đưa ra quyết định quan trọng (đánh giá, phân loại, định hướng) mà thiếu sự giám sát của con người. Mục tiêu then chốt là sử dụng AI để thúc đẩy sự tiến bộ của người học trong môi trường an toàn và nhân văn.

2. Bảo đảm công bằng, hòa nhập và không phân biệt đối xử (Equity & Inclusion)

UNESCO cảnh báo rằng nếu thiết kế và quản lý không cẩn thận, AI có thể tái tạo hoặc làm trầm trọng thêm bất bình đẳng. Do đó, AI trong giáo dục cần được triển khai theo hướng đảm bảo tiếp cận công bằng cho mọi học sinh, bao gồm:

• Học sinh khuyết tật

• Học sinh ở vùng khó khăn

• Học sinh đến từ các nhóm dân tộc thiểu số

• Học sinh có điều kiện kinh tế hạn chế

Thuật toán phải được kiểm tra để tránh tạo ra thiên kiến giới, ngôn ngữ, văn hóa. AI phải trở thành công cụ thu hẹp khoảng cách, chứ không được tạo thêm rào cản mới.

3. Minh bạch, giải thích được và có khả năng giải trình (Transparency & Accountability)

UNESCO yêu cầu các hệ thống AI trong nhà trường phải minh bạch:

• Người học và giáo viên phải nhận biết khi họ đang tương tác với AI.

• Các cơ quan quản lý giáo dục phải biết rõ AI sử dụng dữ liệu nào, xử lý ra sao, giới hạn thế nào.

• Ngoài ra, phải có cơ chế giải trình khi xảy ra sai sót: đơn vị triển khai AI, nhà trường hoặc hệ thống quản lý phải chịu trách nhiệm, không được đổ lỗi hoàn toàn cho thuật toán.

4. Bảo vệ dữ liệu và quyền riêng tư (Data Privacy & Protection)

Khuyến nghị của UNESCO nhấn mạnh việc bảo vệ dữ liệu người học là ưu tiên hàng đầu. AI trong giáo dục chỉ được phép thu thập dữ liệu ở mức tối thiểu, đúng mục đích, bảo mật cao và không được thương mại hóa. Dữ liệu của học sinh – đặc biệt là trẻ em – phải được bảo vệ nghiêm ngặt, tránh rủi ro rò rỉ, khai thác sai mục đích hoặc bị phân tích quá mức dẫn đến vi phạm quyền riêng tư.

5. An toàn và bảo mật hệ thống (Safety & Security)

Mọi công nghệ AI triển khai trong môi trường giáo dục cần được kiểm thử kỹ lưỡng để đảm bảo an toàn:

• Không chứa nội dung độc hại

• Không dễ bị tấn công mạng

• Không dẫn đến các hành vi nguy hiểm hoặc sai lệch

UNESCO khuyến khích thiết lập quy trình ứng phó nhanh khi hệ thống AI gặp sự cố, đảm bảo người học không bị ảnh hưởng tiêu cực.

6. Duy trì sự kiểm soát của con người (Human Oversight)

UNESCO coi đây là nguyên tắc cốt lõi: giáo viên, nhà trường và người quản lý phải giữ vai trò quyết định.

AI chỉ cung cấp gợi ý, hỗ trợ công việc như:

• Phân tích dữ liệu học tập

• Gợi ý tài liệu học tập

• Hỗ trợ cá nhân hóa việc học

AI không được tự động quyết định thay con người. Các quyết định quan trọng luôn phải có sự xem xét, phê duyệt hoặc điều chỉnh từ giáo viên hoặc nhà quản lý.

7. Đạo đức và quản trị thuật toán (Ethical & Responsible AI)

Thuật toán AI phải được xây dựng theo các tiêu chuẩn đạo đức:

• Tránh thiên vị

• Có khả năng giải thích

• Có cơ chế kiểm toán độc lập

• Có khả năng sửa lỗi khi phát hiện sai lệch

Nội dung do AI sinh ra phải phù hợp văn hóa, pháp luật và chuẩn mực giáo dục Việt Nam.

8. Phát triển năng lực AI cho giáo viên và người học (AI Literacy)

UNESCO đặc biệt nhấn mạnh rằng các quốc gia cần trang bị năng lực AI cho xã hội, trong đó giáo viên và học sinh là trọng tâm.

Người học và giáo viên cần có:

• Kiến thức cơ bản về AI

• Tư duy phản biện khi sử dụng AI

• Kỹ năng an toàn số và bảo mật

• Khả năng đánh giá độ tin cậy của nội dung do AI sinh ra

Điều này giúp giáo viên và người học sử dụng AI một cách thông minh, có trách nhiệm.

Việc ứng dụng trí tuệ nhân tạo trong giáo dục chỉ thật sự phát huy hiệu quả khi được triển khai đúng nguyên tắc và vì lợi ích của người học. Các khuyến nghị của UNESCO là cơ sở quan trọng giúp nhà trường, giáo viên và học sinh sử dụng AI an toàn, minh bạch và có trách nhiệm. Qua đó, AI trở thành công cụ hỗ trợ đắc lực cho quá trình dạy – học trong thời đại số. VietJack mong rằng bạn có thể sử dụng AI đúng cách!

Xem thêm hướng dẫn cách sử dụng AI - Trí tuệ nhân tạo hay, chi tiết khác:

• Những điều cần biết khi sử dụng AI vào công việc

• Hướng dẫn viết prompt hiệu quả - chìa khóa khai thác AI

• Yêu cầu năng lực AI đối với người học

• Hướng dẫn ứng dụng AI cho người học

• Yêu cầu năng lực AI đối với người dạy

• Hướng dẫn ứng dụng AI dành cho người dạy

Xem thêm các tài liệu học tốt lớp 12 hay khác:

• Giáo án các môn học (các lớp)
• Giải lớp 12 Kết nối tri thức (các môn học)
• Giải lớp 12 Chân trời sáng tạo (các môn học)
• Giải lớp 12 Cánh diều (các môn học)

---