Bài tập có chất dư trong phản ứng và cách giải

---

---

Với bài viết Bài tập có chất dư trong phản ứng và cách giải sẽ giúp học sinh nắm vững lý thuyết, biết cách làm bài tập từ đó có kế hoạch ôn tập hiệu quả để đạt kết quả cao trong các bài thi môn Hóa học 8.

Bài tập có chất dư trong phản ứng và cách giải

A. Lý thuyết & phương pháp giải

Các bước thực hiện:

- Bước 1: Đổi dữ kiện đề bài cho về số mol

- Bước 2: Viết phương trình hóa học và cân bằng: aA + bB → cC + dD

- Bước 3: Lập tỉ lệ tìm chất dư bằng cách so sánh tỉ lệ $\frac{n_A}{a}$ và $\frac{n_B}{b}$ (n_A, n_B lần lượt là số mol của A và B)

+  $\frac{n_A}{a}$ =  $\frac{n_B}{b}$suy ra A, B là 2 chất phản ứng hết (vừa đủ)

+  $\frac{n_A}{a}$ > $\frac{n_B}{b}$ suy ra sau phản ứng A còn dư, B phản ứng hết

+ $\frac{n_A}{a}$ < $\frac{n_B}{b}$ suy ra sau phản ứng A phản ứng hết và B còn dư

- Bước 4: Tính số mol các chất đề bài yêu cầu theo chất phản ứng hết rồi suy ra khối lượng, thể tích theo yêu cầu đề bài.

Chú ý: Nếu đề bài cho dữ kiện tính được cả số mol chất tham gia phản ứng và sản phẩm thì tính toán số mol chất phản ứng, theo số mol chất sản phẩm.

B. Ví dụ minh họa

Ví dụ 1: Đốt cháy 3,2 gam S trong 6,4 g khí oxi tạo thành sunfurơ (SO₂). Tính khối lượng SO₂ sau phản ứng.

Hướng dẫn giải

Ta có n_S = 3,2 : 32 = 0,1 mol, ${\mathrm{n}}_{{\mathrm{CO}}_2}$= 6,4 : 32 = 0,2 mol

Phương trình hóa học S + O₂  $\stackrel{{\mathrm{t}}^0}{\to }$ SO₂

Xét tỉ lệ  $\frac{n_S}{1}$ = 0,1 < $\frac{n_{O_2}}{1}$ = 0,2

Suy ra sau phản ứng S hết, O₂ dư, nên số mol SO₂ tính theo số mol của S

S + O₂ $\stackrel{{\mathrm{t}}^0}{\to }$ SO₂

 0,1      → 0,1    (mol)

Vậy khối lượng của SO₂ là 0,1.64 = 6,4 g.

Ví dụ 2: Cho 16,2 g ZnO tác dụng với 0,6 mol dung dịch HCl, thu được ZnCl₂ và nước. Tính khối lượng ZnCl₂ tạo thành sau phản ứng.

Hướng dẫn giải

Có số mol của ZnO là: n_ZnO = $\frac{16,2}{81}$ = 0,2 mol, n_HCl = 0,6 mol

Phương trình phản ứng: ZnO + 2HCl → ZnCl₂ + H₂O

Xét tỉ lệ: $\frac{n_{ZnO}}{1}$ =  0,2 < $\frac{n_{HCl}}{2}$ = 0,3

Sau phản ứng ZnO hết, HCl dư nên số mol tính theo số mol của ZnO

 

Vậy khối lượng của ZnCl₂ là 0,2.136 = 27,2 g

Ví dụ 3: Cho phương trình phản ứng: Fe + CuSO₄ → FeSO₄ + Cu

Biết rằng khi cho 5,6 g Fe tác dụng với 32 g CuSO₄ thì thu được FeSO₄ và m (g) Cu. Tính m.

Hướng dẫn giải

Ta có n_Fe = 5,6 : 56 = 0,1 mol,  ${\mathrm{n}}_{{\mathrm{CuSO}}_4}$= 32 : 160 = 0,2 mol

Phương trình phản ứng: Fe + CuSO₄ → FeSO₄ + Cu

Có tỉ lệ  $\frac{n_{Fe}}{1}$ = 0,1 < $\frac{n_{CuS{O}_4}}{1}$ = 0,2

Sau phản ứng Fe hết, CuSO₄ dư nên số mol của Cu tính theo số mol của Fe

Suy ra n_Cu = n_Fe = 0,1 mol

Vậy khối lượng của Cu là: m = 0,1.64 = 6,4 g.

C. Bài tập tự luyện

Câu 1: Cho 0,65 g Zn tác dụng với 9,8 g H₂SO₄. Sau phản ứng thu được hỗn hợp X và khí H₂. Tính thể tích khí H₂ (đktc)

A. 0,112 lít

B. 0,448 lít

C. 0,336 lít

D. 0,224 lít

Đáp án: Chọn D

Có n_Zn = 0,01 mol, ${\mathrm{n}}_{{\mathrm{H}}_2{\mathrm{SO}}_4}$ = 0,1 mol

Zn + H₂SO₄ → ZnSO₄ + H₂

Xét tỉ lệ $\frac{n_{Zn}}{1}$ = 0,01 < $\frac{n_{H_{2}S{O}_4}}{1}$ = 0,1 mol

Sau phản ứng Zn hết, H₂SO₄ dư nên số mol khí H₂ tính theo số mol Zn

Suy ra số mol H₂ = 0,01 mol

Vậy thể tích khí H₂ là 0,01.22,4 = 0,224 lít

Câu 2: Cho phương trình phản ứng: Mg + 2HCl → MgCl₂ + H₂

Hỏi sau phản ứng kết luận nào sau đây đúng biết khối lượng Mg là 2,4 g, khối lượng của HCl là 5,475 g.

A. Mg là chất dư

B. HCl là chất dư

C. Cả 2 chất cùng dư

D. Cả 2 chất cùng hết

Đáp án: Chọn A

Có số mol của Mg là 0,1 mol, số mol của HCl là 0,15 mol

Xét tỉ lệ $\frac{n_{Mg}}{1}$ = 0,1 >$\frac{n_{HCl}}{2}$  = 0,075

Sau phản ứng HCl hết, Mg dư.

Câu 3: Cho 3,2 g Cu tác dụng với 0,8 g O₂ thu được khối lượng CuO là

A. 4,8 g

B. 1,6 g

C. 3,2 g

D. 4 g

Đáp án: Chọn D

Số mol Cu là 0,05 mol, số mol O₂ là 0,025 mol

Phương trình phản ứng: 2Cu + O₂ $\stackrel{{\mathrm{t}}^0}{\to }$ 2CuO

 Xét tỉ lệ  $\frac{n_{Cu}}{2}$ =  0,025 = $\frac{n_{O_2}}{1}$ = 0,025

Sau phản ứng số mol của Cu và O₂ bằng nhau nên phản ứng vừa đủ suy ra tính theo sô mol của Cu hay O₂ đều được

Phương trình phản ứng: 2Cu + O₂ $\stackrel{{\mathrm{t}}^0}{\to }$ 2CuO

                                      2 mol        →     2 mol

                                      0,05 mol    →    0,05 mol

Vậy khối lượng của CuO là 0,05.80 = 4 g

Câu 4: Đốt cháy 9,3 g Photpho trong bình chứa 8,96 lít oxi (đktc). Hãy cho biết sau phản ứng chất nào phản ứng hết.

A. P

B. O₂

C. Cả 2 chất đều phản ứng hết

D. Cả 2 chất đều dư

Đáp án: Chọn A

Có số mol của P là: 0,3 mol và số mol của O₂ là 0,4 mol

Phương trình phản ứng 4P + 5O₂  $\stackrel{{\mathrm{t}}^0}{\to }$2P₂O₅

Tỉ lệ  $\frac{n_P}{4}$= 0,075 < $\frac{n_{O_2}}{5}$ = 0,08

Sau phản ứng P hết, O₂ dư.

Câu 5: Cho 0,4 mol Al phản ứng với 63,9 g Cl₂. Sau phản ứng thu được m gam AlCl₃. Tính m

A. 4,50 g

B. 45,50 g

C. 40,05 g

D. 4,05 g

Đáp án: Chọn C

Có số mol của Cl₂ là 0,9 mol

Phương trình phản ứng: 2Al + 3Cl₂ $\stackrel{{\mathrm{t}}^0}{\to }$ 2AlCl₃

Xét tỉ lệ  $\frac{n_{Al}}{2}$ = 0,2 < $\frac{n_{C{l}_2}}{3}$ = 0,3

Sau phản ứng Al hết, Cl₂ dư nên số mol của AlCl₃ tính theo số mol của Al

Suy ra số mol của AlCl₃ là 0,4 mol

Vậy khối lượng của AlCl₃ là m = 0,3.133,5 = 40,05 g.

Câu 6: Dẫn 6,72 lít khí H₂ ở đktc qua ống nghiệm chứa 16 g Fe₂O₃ nung nóng. Kết thúc phản ứng thu được a gam kim loại Fe và b gam nước. Giá trị a và b lần lượt là

A. 11,2 g và 5,4 g

B. 10,2 g và 6 g

C. 11,2 g và 6 g

D. 10,2 g và 5,4 g

Đáp án: Chọn A

Ta có số mol của H₂ là: 0,3 mol, số mol của Fe₂O₃ là 0,1 mol

Phương trình phản ứng: 3H₂ + Fe₂O₃  $\stackrel{{\mathrm{t}}^0}{\to }$2Fe + 3H₂O

Ta có  $\frac{n_{H_2}}{3}$ = 0,1 = $\frac{n_{F{e}_2{O}_3}}{1}$  = 0,1

Suy ra phản ứng vừa đủ.

$$\begin{gathered} 3H_2+F{e}_2{O}_3\to 2Fe+3H_{2}O \\ \mathit{0}\mathit{,}\mathit{3}\mathit{ }\mathit{ }\mathit{ }\mathit{ }\mathit{ }\mathit{ }\mathit{ }\mathit{0}\mathit{,}\mathit{1}\mathit{ }\mathit{ }\mathit{ }\mathit{ }\mathit{ }\mathit{ }\mathit{ }\mathit{ }\mathit{ }\mathit{ }\mathit{ }\mathit{ }\mathit{ }\mathit{0}\mathit{,}\mathit{2}\mathit{ }\mathit{ }\mathit{ }\mathit{ }\mathit{ }\mathit{ }\mathit{ }\mathit{ }\mathit{0}\mathit{,}\mathit{3}\mathit{ }\mathit{ }\mathit{ }\mathit{ }\mathit{ }\mathit{ }mol \end{gathered}$$

Vậy khối lượng Fe thu được là a = 0,2.56 = 11,2 g

Khối lượng H₂O thu được là b = 0,3.18 = 5,4 g

Câu 7: Cho 12,4 g Na₂O tác dụng với 0,3 mol H₂O, kết thúc phản ứng thu được NaOH. Hỏi chất nào dư và dư bao nhiêu gam?

A. Na₂O dư, 3,6 g

B. H₂O dư, 3,6 g

C. Na₂O dư, 1,8 g

D. H₂O dư, 1,8 g

Đáp án: Chọn D

Ta có  ${\mathrm{n}}_{{\mathrm{Na}}_2\mathrm{O}}$= 0,2 mol,  ${\mathrm{n}}_{{\mathrm{H}}_2\mathrm{O}}$= 0,3 mol

Phương trình phản ứng: Na₂O + H₂O → 2NaOH

Ta có tỉ lệ $\frac{n_{N{a}_{2}O}}{1}$ = 0,2 < $\frac{n_{H_{2}O}}{1}$ = 0,3

Sau phản ứng Na₂O hết, H₂O dư

$$\begin{gathered} N{a}_{2}O+H_{2}O\to 2NaOH \\ \mathit{0}\mathit{,}\mathit{2}\mathit{ }\mathit{ }\mathit{ }\mathit{ }\mathit{ }\mathit{ }\mathit{ }\mathit{ }\mathit{ }\mathit{ }\mathit{ }\mathit{0}\mathit{,}\mathit{2}\mathit{ }\mathit{ }\mathit{ }\mathit{ }\mathit{ }\mathit{ }\mathit{ }\mathit{ }\mathit{ }\mathit{ }\mathit{ }\mathit{ }\mathit{\left(}mol\mathit{\right)} \end{gathered}$$

Số mol H₂O dư là 0,3 – 0,2 = 0,1 mol

Khối lượng H₂O dư là 0,1.18 = 1,8 g.

Câu 8: Cho phương trình phản ứng sau:

BaCl₂ + Na₂SO₄ → BaSO₄ + 2NaCl

Biết cho 20,8 g BaCl₂ tác dụng với 0,2 mol Na₂SO₄ thu được x gam NaCl. Giá trị của x là

A. 14,7 g

B. 13,7 g

C. 12,7 g

D. 11,7 g

Đáp án: Chọn D

Số mol của BaCl₂ là: 0,1 mol

Xét tỉ lệ $\frac{n_{BaC{l}_2}}{1}$ = 0,1 < $\frac{n_{N{a}_{2}S{O}_4}}{1}$ = 0,2

Sau phản ứng BaCl₂ hết, Na₂SO₄ dư

Suy ra số mol của NaCl tính theo số mol của BaCl₂

$$\begin{gathered} BaC{l}_2+N{a}_{2}S{O}_4\to BaS{O}_4+2NaCl \\ \mathit{0}\mathit{,}\mathit{1}\mathit{ }\mathit{ }\mathit{ }\mathit{ }\mathit{ }\mathit{ }\mathit{ }\mathit{ }\mathit{ }\mathit{ }\mathit{ }\mathit{ }\mathit{ }\mathit{ }\mathit{ }\mathit{ }\mathit{ }\mathit{ }\mathit{ }\mathit{ }\mathit{ }\mathit{ }\mathit{ }\mathit{ }\mathit{ }\mathit{ }\mathit{ }\mathit{ }\mathit{ }\mathit{ }\mathit{ }\mathit{ }\mathit{ }\mathit{ }\mathit{ }\mathit{ }\mathit{ }\mathit{ }\mathit{ }\mathit{ }\mathit{ }\mathit{ }\mathit{ }\mathit{ }\mathit{ }\mathit{ }\mathit{ }\mathit{ }\mathit{ }\mathit{ }\mathit{ }\mathit{ }\mathit{ }\mathit{ }\mathit{0}\mathit{,}\mathit{2}\mathit{ }\mathit{ }\mathit{ }\mathit{ }\mathit{ }\mathit{ }\mathit{ }\mathit{ }\mathit{ }\mathit{\left(}mol\mathit{\right)} \end{gathered}$$

Vậy khối lượng của NaCl là: x = 0,2.58,5 = 11,7 g.

Câu 9: Đốt cháy 2,3 g Na trong bình chứa 2,24 lít khí O₂ (đktc), cho phương trình phản ứng: 4Na + O₂ → 2Na₂O. Sau phản ứng chất dư là

A. Cả 2 chất đ$\frac{n_{Fe}}{1}$ề dư

B. Na dư

C. O₂ dư

D. Cả 2 đều hết

Đáp án: Chọn C

Có n_Na = 0,1 mol, = 0,1 mol

Phương trình phản ứng: 4Na + O₂ $\stackrel{{\mathrm{t}}^0}{\to }$ 2Na₂O

Tỉ lệ  $\frac{n_{Na}}{4}$ = 0,025 < $\frac{n_{O_2}}{1}$ = 0,1

Sau phản ứng Na hết, O₂ dư.

Câu 10: Cho 2,8 g Fe phản ứng với 0,1 mol HCl theo phương trình:

Fe + 2HCl → FeCl₂ + H₂

Sau phản ứng thu được V (lít) khí H₂ ở đktc. Giá trị của V là

A. 1,12 lít

B. 0,48 lít

C. 3,36 lít

D. 2,24 lít

Đáp án: Chọn A

Số mol Fe là: 2,8 : 56 = 0,05 mol

Xét tỉ lệ  $\frac{n_{Fe}}{1}$ = 0,05 = $\frac{n_{HCl}}{2}$ = 0,05

Phản ứng vừa đủ, suy ra số mol của H₂ = 0,05 mol

Vậy thể tích của H₂ là: V = 0,05.22,4 = 1,12 lít.

Xem thêm phương pháp giải các dạng bài tập Hóa học lớp 8 hay, chi tiết khác:

• Tính hiệu suất phản ứng và cách giải bài tập
• Bài tập lý thuyết về oxi, không khí, sự cháy và cách giải
• Phản ứng cháy của kim loại, phi kim, hợp chất trong oxi và cách giải
• Phân loại và gọi tên oxit và cách giải bài tập
• Xác định công thức oxit dựa vào phản ứng hóa học và cách giải bài tập

---

---

---