Nâng cấp vốn từ - Nâng tầm diễn đạt

Từ

Nghĩa

Trích dẫn

Ví dụ

Anh hào

anh hùng hào kiệt; người tài giỏi lỗi lạc

Đường đường một đấng anh hào,

Côn quyền hơn sức, lược thao gồm tài.

( Truyện Kiều – Nguyễn Du )

     Hành trình theo đuổi ước mơ giống như một con đường quanh co uốn lượn, có đoạn bằng phẳng, êm ru, nhưng cũng có đoạn gập ghềnh, chênh vênh, xóc nảy. Mong bạn nhớ rằng , dẫu có khổ sở chật vật thì hãy luôn giữ vững niềm tin và không ngừng nỗ lực, bởi lẽ khó khăn gian lao nuôi chí anh hào, giúp bạn để trở nên kiên cường hơn, mạnh mẽ hơn và sẵn sàng chinh phục những đỉnh cao rực rỡ hơn.

Anh hoa

cái đẹp đẽ, tốt đẹp; cái tinh hoa

“Anh hoa phát tiết ra ngoài

Nghìn thu bạc mệnh một đời tài hoa.”

(Truyện Kiều - Nguyễn Du)

     Có thể nói, Hàn Mặc Tử đã cống hiến cả thân tâm cho nhân thế, đi đến tận củng cội nguồn sáng tạo. Dẫu ở trong hoàn cảnh khốn cùng thì nhà thơ ấy vẫn “cất lên tiếng thơ từ sự hủy diệt để hướng về sự sống”. Tập “Thơ điên” - điên nhưng lại rất tỉnh - chính là anh hoa phát tiết rực rỡ của một tâm hồn tha thiết yêu đời, yêu người và ham sống mãnh liệt.

Bảng lảng

lờ mờ, chập chờn, không rõ nét, mờ ảo

“Trời chiều bảng lảng bóng hoàng hôn

Tiếng ốc xa đưa lẫn trống dồn."

(Chiều hôm nhỏ nhà - Bà Huyện Thanh Quan)

“Nhớ ôi Tây Tiến cơm lên khỏi

Mai Châu mùa em thơm nếp xôi.”

     Hai câu thơ ngắn gọn đã thể hiện những miền kí ức đẹp đẽ của nhà thơ đối với đất và người Tây Bắc. Đó là hương thơm của xôi nếp lan tỏa trong khói sương bảng lảng, đó là hình ảnh những người thiếu nữ sơn cước duyên dáng, tràn đầy sức sống.

Bao dung

rộng lòng cảm thông, tha thứ cho lỗi lầm của người khác

“ còn những bao dung không bao giờ nói lời đưa tiễn còn quãng đời đang chờ mình sắp xếp những yên vui…”

(Nguyễn Phong Việt)

     Khổ thơ cuối của bài thơ “Ánh trăng” đã thể hiện rõ nhất ý nghĩa biểu tượng của hình ảnh vầng trăng, chiều sâu tư tưởng mang tính triết lý của tác phẩm. Vầng trăng tròn trịa thể hiện sự tròn đầy, thủy chung cũng như sự bao dung, độ lượng với con người, nhưng đồng thời cũng là lời nhắc nhở nghiêm khắc: nhắc nhở con người về lối sống ân tình, tình nghĩa.

Bảo chứng

bảo đảm bằng chứng cứ, thực tế

“Với văn học thiếu nhi Việt Nam đương đại, Trần Đức Tiến là cái tên đã được bảo chứng. Sáng tác cho thiếu nhi từ năm 1991, đến nay, ông đã sở hữu nhiều tác phẩm và giải thưởng, trong đó có giải B Giải thưởng Sách Quốc gia năm 2019 với tác phẩm 'Xóm Bò Giậu.

(Thanh Tâm Nguyễn Bảo Thể thao Văn hoá)

     Kim Lân là một cây bút độc đáo trong làng văn Việt. “Nhà văn của làng quê” gác bút sớm, nhưng lượng sáng tác không nhiều cũng đủ để bảo chứng cho tên tuổi của Kim Lân - “một ngòi bút yêu cái đẹp, yêu con người, luôn nhìn thấy ở con người khát vọng vươn tới, cho dù có rơi vào hoàn cảnh khó khăn như thế nào”.

Băng hoại

hư hỏng, đổ nát, mất đi những gì tốt đẹp nhất về mặt tinh thần

“Văn học nằm ngoài quy luật của sự băng hoại. Chỉ mình nó không thừa nhận cái chết” (Saltykov Shchedrin)

     Trong xã hội hiện đại, khi con người đề cao những giá trị kim tiền cũng là lúc các giá trị đạo đức đứng trước nguy cơ băng hoại. Một trong những giá trị đạo đức đứng trước nguy cơ ấy chính là “tôn sư trọng đạo”. Bởi vậy mà gần đây ta mới thấy học sinh vây đánh cô giáo một hành động trái với luân thường đạo lý...

Bất tuyệt

Chỉ sự liên tục, không dứt

“Ta hát suốt đêm nay vui bất tuyệt

Trống rung tim ta đập nhịp bồn chồn”

(Vui bất tuyệt” - Tổ Hữu)

     Với các nhà thơ lãng mạn, cái đẹp phải đi đôi với cái buồn. Đẹp mà buồn, cái buồn cũng là cái đẹp. Vì thế, cái buồn của Huy Cận trong “Tràng giang” trước sau vẫn là cái buồn trong sáng, cái buồn làm phong phú thêm những cung bậc cảm xúc của tâm hồn con người. Vì yêu đời nên đau đời lắm lắm. Bởi thế, “Tràng giang” dường như trở thành khúc ca bất tuyệt về nỗi buồn, là bài thơ chất chứa nỗi niềm của Huy Cận.

Bi hoan

buồn vui, chỉ chung cho những vui buồn sướng khổ trong cuộc đời

“Tình duyên ấy hợp tan này,

Bi hoan mấy nỗi, đêm chầy trăng cao.”

(“Truyện Kiều” - Nguyễn Du)

    Cuộc đời là một khúc ca với nhiều cung bậc cảm xúc, có đầy đủ những nỗi bi hoan. Cuộc đời luôn có những thái cực đối lập, bên cạnh niềm vui ắt phải có nỗi buồn. Nói cách khác, nỗi buồn cũng là một phần không thể thiếu trong cuộc sống. Bởi vậy, thay vì đắm chìm trong nỗi buồn, con người cần phải học cách tôn trọng cảm xúc của bản thân, biết đối diện và ứng xử với những nỗi buồn của mình.

Bị thương

rất đỗi thương tâm

“Lên cao trông thức mây lồng

Lòng nào là chẳng động lòng bi thương"

(“Chinh phụ ngâm khúc - Đặng Trần Côn)

    Quang Dũng viết về sự hi sinh của những người lính nhưng không mang màu sắc bị thương mà chỉ thấy ở đó dáng vẻ kiêu hùng. Dường như người lính chỉ nghỉ ngơi, bỏ mặc hết sự đời. Bằng thủ pháp nói giảm, Quang Dũng đã làm giảm đi sự mất mát, nhưng lại làm tăng âm điệu hào hùng của cả bài thơ, cái chết bỗng được nhẹ hóa, sự hi sinh vốn đã cao cả nay lại càng thêm thiêng liêng, qua đó nhà thơ đã tôn vinh vẻ đẹp của những người lính Tây Tiến.

Biến thiên

sự biến đổi lớn lao, mạnh mẽ

“Khách du buồn nỗi buồn sông núi

Núi lở sông bồi cảnh biến thiên”

(Nguyễn Bính)

     Bản sắc văn hóa là hồn cốt của mỗi dân tộc, tuy nhiên theo sự biến thiên của lịch sử, nhiều nét văn hóa truyền thống đang dần bị mai một, thậm chí là có nguy cơ biến mất hoàn toàn. Trước tình hình đó, thế hệ trẻ cần thể hiện trách nhiệm của bản thân trong việc giữ gìn và phát huy bản sắc văn hóa dân tộc.

Bồi hồi

xao xuyến, xốn xang trong lòng

“Thư một bức nghìn lời tâm huyết

Đêm canh dài thức viết cho em

Bồi hồi máu ứ trong tim Chảy theo ngòi bút hiện lên thư này.

 (Gửi người vợ miền Nam - Nguyễn Bính)

     “Bếp lửa” được sáng tác vào năm 1963 khi Bằng Việt đang theo học luật tại Liên Xô. Ông kể: “... Mỗi buổi dậy sớm đi học, tôi hay nhớ đến khung cảnh một bếp lửa thân quen, nhớ lại hình ảnh bà nội lụi cụi dậy sớm nấu nồi xôi, luộc củ khoai củ sắn cho cả nhà." Cả một vùng kí ức tuổi thơ ùa về trong sự bồi hồi của thi nhân, thôi thúc ông viết nên “Bếp lửa” bằng tất cả niềm thương, nỗi nhớ khôn nguôi.

Bươn chải

vật lộn để kiếm sống

“Ta giờ tuổi ngoại năm mươi

Hình như chấp chới dốc đời bên kia

Dặm ngàn bươn chải nắng mưa

Vẫn còn gian khó vẫn chưa là gì.”

(“Bên kia dốc đời” - Nguyễn Minh Quang)

     Nhà văn Tô Hoài có một tuổi thơ đầy lam lũ, khốn khó, tuy nhiên chính sự bươn chải ấy đã giúp ông có cơ hội quan sát, tích lũy thêm nhiều vốn sống để bắt đầu sự nghiệp văn chương. Sau này, nhà văn còn đi nhiều nơi để làm giàu vốn sống và vốn trải nghiệm của mình, từ đó viết nên những trang văn đặc sắc, trong đó phải kể đến tác phẩm “Vợ chồng A Phủ”.

Cảm hóa

làm cho người khác cảm phục, thay đổi

“Cành lẻ chông chênh phận thở than

Thiên sứ bồng lai lưu vạn thuở

Hương thơm cảm hóa nợ trần gian

(“Duyên Kiều” - Ngọc Giàu)

     Văn chương từ bao đời nay vẫn luôn thực hiện sứ mệnh cao cả của nghệ thuật, cảm hóa tâm hồn độc giả, kết nối người với người, kết nối các thời đại, xóa nhòa khoảng cách lịch sử. Trong thời đại ngày nay, trước những giá trị kim tiền, văn chương càng cần phát huy sứ mệnh kết nối con người với con người. Và tác phẩm “. của tác giả ... đã hoàn thành sứ mệnh cao cả ấy.

Cảm nghiệm

cảm nhận được qua chiêm nghiệm từ thực tế

“Mỗi ngày mỗi cảm nghiệm, không phải để làm lại mọi điều, đơn giản chỉ để thấy mình trong cỏ cây, sương mù, hạt bụi, bọ que, lá thông khô, mặt hồ, mưa lạnh…”

(Bài ca ngân dài - Đinh Thị Như Thuý)

     Thơ Haiku của xứ Phù Tang không phải là sự phơi trải hết thảy những ý tứ mà thường chỉ khơi gợi triết lí thông qua cách sắp xếp các tạo vật, các khoảng trống giữa các lớp ngôn từ. Bởi vậy, đọc thơ Haiku cần sự cảm nghiệm, tức là cần cảm nhận, liên tưởng mới có thể khai phá hết những tầng ý nghĩa sâu sắc của thế thơ này.

Can trường

gan dạ, can đảm, không sợ hiểm nguy

“ ‘Từ núi Chí Linh, tuyên Bình Ngô đại cáo’

 Quyết đoạt lại cơ đồ từ lũ giặc Bắc phương

Ải Chi Lăng lưu vết kiếm can trường

Tên tướng giặc Liễu Thăng đầu rơi trên biên ải."

(Bài học sử của tôi" - Minh Sơn Lê)

     Những người lính can trường trong hiện thực đấu tranh của dân tộc đã hào hùng, kiêu hãnh bước vào văn học như những tượng đài bất hủ. Thông qua hình tượng người lính, văn học đã thổi bùng lên ngọn lửa của niềm tự hào, khơi dậy ý chí dân tộc và lan tỏa tinh thần yêu nước mãnh liệt đến tận ngàn đời sau.

Căn tính dân tộc

đặc tính riêng của mỗi dân tộc

Vậy điều gì làm nên giấc mơ cho một nhà văn? Đó chính là tập đại thành các giá trị đặc trưng văn hóa được định hình và phát triển trong đời sống của nhà văn đó. Đời sống ấy chính là những lời ru của mẹ mà thuở ấu thơ anh ta được ấp ủ, là những câu chuyện lịch sử và truyền thuyết, những câu phương ngữ, tục ngữ, ca dao, dân ca mà anh ta đã lấy làm lòng, đến những phong tục tập quán mà anh ta biết được khi trưởng thành. Tất cả đó cùng với những tháng năm sống và sáng tạo mà nhà văn ấy tích lũy và trải nghiệm làm nên nền tảng văn hóa, căn tính dân tộc của anh ta. Căn tính ấy thể hiện những nét độc đáo mà tác giả ở những dân tộc khác không thể có...”

(“Căn tính dân tộc và toàn cầu hóa trong sáng tạo văn học - Mai Văn Phấn/Báo Văn nghệ quân đội)

    Nguyễn Bính trong những ngày tháng cuối đời đã viết:

“Trong bụng mẹ đã từng mê tiếng hát

Nên quê tôi ai cũng biết làm thơ”

     Thơ ca có khi chẳng phải những điều cao siêu. Thơ ca đến bên con người gần gũi đến độ có khi ta chỉ cần cúi xuống một chút là có thể góp nhặt và nâng niu những vẫn thơ. Cũng bởi lẽ đó mà Nguyễn Bính trở thành một trong những tác giả có nhiều độc giả nhất, thơ Nguyễn Bính trở thành loại thơ chứa căn tính dân tộc đậm đặc nhất. Nói như Hoài Thanh: “Nguyễn Bính đã khiêm nhường đem đến một luồng gió mới, không phải luồng gió từ phương xa thổi đến mà là luồng gió bị ngủ quên lâu ngày sau lũy tre xanh. Hồn cốt dân tộc, chất “nhà quê” đã làm nên thơ ông, làm nên những vần thơ có tính xã hội và gần gũi, thân thuộc.