Giáo án bài Miêu tả nội tâm trong văn bản tự sự - Giáo án Ngữ văn lớp 9

HĐ1. HDHS tìm hiểu yếu tố miêu tả trong văn bản tự sự:

- Yêu cầu HS đọc đoạn trích Kiều ở lầu Ngưng Bích - 93

H: Tìm những câu thơ tả cảnh t/nhiên trong vb Kiều ở lầu NB?

I. Tìm hiểu yếu tố miêu tả nội tâm trong văn bản tự sự:

1. Bài tập 1/117 :

* Nhận xét

- Những câu thơ tả cảnh thiên nhiên :

"Trước lầu Ngưng Bích khoá xuân

…Cát vàng cồn nọ bụi hồng dặm kia"

Và "Buồn trông cửa bể chiều hôm

…Ầm ầm tiếng sóng kêu quanh ghế ngồi"

H: Dấu hiệu nào cho thấy đây là những câu thơ tả cảnh sắc bên ngoài? (Thời gian, không gian, màu sắc, cảnh vật).

- Dấu hiệu tả cảnh: Đối tượng miêu tả ở những câu thơ này là: Khung cảnh thiên nhiên ở lầu Ngưng Bích (núi,trăng…>thời gian, không gian, màu sắc, cảnh vật.)

H: Những câu thơ tả cảnh có mối quan hệ ntn với việc thể hiện nội tâm nhân vật?

H: Những câu thơ tả cảnh đó giúp em đọc được tâm trạng gì của nhân vật Thuý Kiều? (Đó là bút pháp tả cảnh ngụ tình đặc sắc trong thơ văn Trung đại Việt Nam mà ND là người đạt tới đỉnh cao của bút pháp ấy)

- Người ta gọi đây là cách miêu tả nội tâm gián tiếp.

H: Em hiểu như thế nào về cách miêu tả nội tâm nhân vật gián tiếp? (mượn cảnh vật được miêu tả để nói lên tâm trạng nhân vật ->tả cảnh ngụ tình).

H: Tìm những câu thơ tả tâm trạng của Thuý Kiều?

* Từ việc miêu tả khung cảnh thiên nhiên ở lầu Ngưng Bích mênh mông, hoang vắng, rợn ngợp ta thấy tâm trạng của TKiều ở đây buồn rầu, tủi hổ, cụ đơn, lẻ loi, lo lắng.

- Tả cảnh cửa bể chiều hôm, ngọn nước lớn, cánh hoa trôi, nội cỏ tàn úa, gió cuốn, tiếng sóng ầm ầm…là phương tiện để thể hiện tâm trạng của TKiều: cô đơn, nỗi nhớ nhà, quê hương, lo lắng cho thân phận chìm nổi trước cuộc đời, mông lung, lo âu, sợ hãi (nghệ thuật tả cảnh ngụ tình)

- Những câu thơ tả tâm trạng Thúy Kiều:

“Bẽ bàng mây sớm đèn khuya

Nửa tình nửa cảnh như chia tấm lòng.

Tưởng người dưới nguyệt chén đồng

Tin sương luống những dày trông mai chờ.

Bên trời góc bể bơ vơ

…………………………

Có khi gốc tử đã vừa người ôm"

H: Dấu hiệu nào cho em biết đoạn thơ trên miêu tả tâm trạng của nàng Kiều?

H: Vậy tâm trạng của thuý kiều trong những câu thơ này có cần mượn yếu tố nào để bộc lộ không?

H: Em hiểu như thế nào về cách miêu tả nội tâm nhân vật trực tiếp? (dùng các từ ngữ miêu tả tâm trạng con người để miêu tả: bẽ bàng, tưởng người…, xót người → ta đọc được tâm trạng nhân vật trực tiếp qua lời thơ miêu tả)

H: Từ đó em cho biết miêu tả nội tâm có tác dụng ntn đối với việc khắc hoạ nhân vật trong VB tự sự? (nhân vật là yếu tố quan trọng nhất của tác phẩm tự sự. Xây dựng nhân vật nhà văn thường miêu tả ngoại hình và miêu tả nội tâm. Miêu tả nội tâm nhằm tái hiện lại những trăn trở dằn vặt, những rung động tinh vi trong tình cảm, tư tưởng của nhân vật -> chân dung tinh thần của nhân vật).

- Dấu hiệu tả tâm trạng: Tập trung miêu tả, nỗi tủi thẹn bẽ bàng, nỗi nhớ về Kim Trọng, cha mẹ, nghĩ về thân phận cô đơn, bơ vơ nơi đất khách quê người…

→ Tâm trạng TK được bộc lộ trực tiếp trong lời thơ: bẽ bàng, tưởng người…, xót người…

* Miêu tả nội tâm có vai trò và tác dụng rất to lớn trong việc khắc hoạ đặc điểm, tính cách, tâm trạng nhân vật ,nhằm khắc hoạ “chân dung tinh thần” của nhân vật, tái hiện những niềm vui, hạnh phúc hay những trăn trở, dằn vặt, khổ đau…những rung động tinh vi trong t/c,tư tưởng của nv.

→ Những y/t này nhiều khi k thể tái hiện bằng việc m/t ngoại hình.

1 H/s đọc (Đoạn văn SGK/117)

H: Đoạn văn trên Nam Cao miêu tả ai, với những đặc điểm gì?

H: Qua những đặc điểm được miêu tả trên đây, em nhận thấy Lão Hạc đang có những cảm xúc, ý nghĩ gì ?

H: Đoạn văn trờn cũng được coi là đoạn văn miêu tả nội tâm của Lão Hạc, em có nhận xét gì về cách miêu tả của nội tâm của T/g?

H: Qua các ngữ liệu vừa tìm hiểu trên hãy cho biết có mấy cách miêu tả nội tâm ?

→ Có 2 cách miêu tả nội tâm: Trực tiếp + gián tiếp.

H: Qua ngữ liệu trên, em hiểu thế nào là miêu tả nội tâm trong VB tự sự? nội tâm trong - Miêu tả nội tâm trong văn bản tự sự là tái hiện những ý nghĩ, cảm xúc và diễn biến tâm trạng của nhân vật. Đó là biện pháp quan trọng để xây dựng nhân vật, làm cho nhân vật sinh động.

1 H/s đọc ghi nhớ.

H: Tìm một số đoạn văn, thơ đã học có yếu tố miêu tả nội tâm nhân vật.

H: Miêu tả bên ngoài và m/t nội tâm có gì khác nhau?

- MT bên ngoài: Đối tượng là cảnh thiên nhiên,diện mạo, hành động và ngôn ngữ nhân vật-> quan sát trực tiếp.

- MT bên trong( nội tâm): Đối tượng là suy nghĩ, tình cảm, tính cách ,diễn biến tâm trạng của nhân vật, nhìn chiều sâu tâm trạng nhân vật ->trực tiếp, gián tiếp.

2. Bài tập 2/117 :

* Nhận xét

- Đoạn văn miêu tả Lão Hạc với những đặc điểm về nột mặt,đầu…(tư thế)

→ Tâm trạng đau khổ, dằn vặt của Lão Hạc khi bán con Vàng.

→ Miêu tả nội tâm Lão Hạc qua nét mặt, cử chỉ -> cách miêu tả gián tiếp.

3. Kết luận: ghi nhớ SGK/117.

HĐ2. Hướng dẫn hs luyện tập.

H: Thuật lại đoạn trích Mã Giám Sinh mua Kiều nằng văn xuôi?

* Hướng dẫn:

- Khi thuật lại bằng văn xuôi phải miêu tả được diện mạo của Mã Giám Sinh để làm nổi bật tính cách nhân vật.(Quá niên trạc tuổi tứ.....bảnh bao)

- Khi thuật nội tâm Thuý Kiều cần diễn tả được tâm trạng của Kiều qua các câu thơ miêu tả của ND bởi ông dùng các hình ảnh ước lệ tượng trưng để tả Tkiều:

“Nỗi mình thêm tức nỗi nhà...ngại ngùng dợn gió....mặt dày)

....Nỗi buồn như cúc điệu gầy như mai”

- Chú ý lựa chọn ngôi kể: Kể theo ngôi thứ 3 hoặc ngụi thứ nhất.

III. Luyện tập:

1. BT1/117

Sau khi Kiều quyết định bán mình chuộc cha, có mụ mối đã đánh hơi thấy món hời liền sốt sắng dẫn một gã đàn ông đến. Trông bề ngoài, anh ta đã hơn 40 tuổi, ăn mặc chải chuốt tới mức đỏm dáng, trai lơ. Cách ăn mặc cầu kì của anh ta khiến người ta có thể đoán được đây là một gã đàn ông vô công rồi nghề hoặc thuộc loại ăn chơi đàn đúm. Khi vào nhà Vương Ông, gia chủ chưa kịp mời thì gã đã ngồi tót lên ghế một cách thật lỗ mãng, xấc xược. Đến khi chủ nhà hỏi han trò chuyện thì gã bộc lộ rõ chân tướng của một kẻ vô học bằng những câu trả lời cộc lốc, trống không. Gã có vẻ đắc chí ngồi gật gù ngắm nhìn mụ mối giở trò vén tóc, nắm tay ... để “kiểm tra” mặc cả đúng nòi con buôn.

Trong khi mụ mối và MGS dường như đang say mồi với một cuộc mua bán thì nàng Kiều đáng thương của chúng ta chết lặng đi trong nỗi đau đớn, tủi nhục ê chề, nàng bước đi, hai hàng lệ tuôn trào.

Là người luôn ý thức được nhân phẩm, nàng xút xa, đau đớn cho số phận ngang trái,tình duyên lỡ làng, dang dở, kiếp mệnh đa đoan;uất ức"nỗi nhà" bị vu oan giá hoạ.Bao trùm tâm trạng Kiều ở đây là sự đau đớn, tủi hổ)

Nàng đâu ngờ cuộc đời mình lại đến nông nỗi này,.. người con gái tài hoa nhan sắc, khuê các bỗng trở thành món hàng mặc cả bán mua...

Cuối cùng thì cuộc mặc cả cũng đến hồi kết thúc, chao ôi, một người con gái tài hoa xinh đẹp sắc sảo và đoan trang, hiếu thảo nhường ấy mà cuối cùng cũng chỉ là một món hàng được định giá “ngoài 400” thật khiến cho ta đau lòng.

- Gv hướng dẫn h/s làm bt2

H: Đóng vai nàng Kiều viết đoạn văn kể lại việc báo ân báo oán, trong đó bộc lộ trực tiếp tâm trạng của Kiều lúc gặp Hoạn Thư.

*Gợi ý :Sau khi chuyện đó xảy ra tâm trạng của em ntn? Phải miêu tả được nội tâm của em lúc đó ra sao?

2. Bài tập 2 /117

- Tâm trạng Kiều lúc gặp Hoạn Thư: oán giận, hả hê (lời lẽ mềm mỏng, lễ phép, những thực ra là châm biếm, mỉa mai, chì chiết -> Nghe Hoạn Thư "trình bày" phân vì khó xử -> quyết tha bổng cho Hoạn Thư.

3. Bài tập 3/117

Kể lại diễn biến sự việc, chú ý miêu tả tâm trạng sau khi gây ra việc không hay với bạn (ví dụ: tâm trạng băn khoăn, hối hận khi việc không hay đó đã xảy ra)