Phương pháp quy đổi trong hóa học hữu cơ (chi tiết, có lời giải)

Bài viết Phương pháp quy đổi trong hóa học hữu cơ với phương pháp giải chi tiết giúp học sinh ôn tập, biết cách làm bài tập Phương pháp quy đổi trong hóa học hữu cơ.

Phương pháp quy đổi trong hóa học hữu cơ (chi tiết, có lời giải)

Phương pháp giải

Các dạng bài thường gặp:

+ Các dạng bài liên quan tới đồng đẳng: tách, ghép –CH₂

Dãy đông đẳng hơn kém nhau một hoặc nhiều nhóm CH₂, do đó ta có thể quy đổi hỗn hợp phức tạp về các chất đơn giản ( thường là chất đầu dãy) kèm theo một lượng CH₂ tương ứng

Chú ý:

- CH₂ là thành phần khối lượng, vì vậy có có mặt trong các phương trình liên quan tới khối lượng, phản ứng đốt cháy ( số mol O₂, số mol CO₂, số mol H₂O),…

- Tuy nhiên, CH₂ không phải là một chất (nó chỉ là nhóm metylen –CH₂-), nó không được tính vào số mol hỗn hợp ( hoặc các dữ kiện khác liên quan đến tới số mol các chất)

+ Các dạng bài liên quan tới ester: Tách ghép ester

Ta có: Axit + ancol ⇔ ester + H₂O

⇒ ester = Axit + Ancol – H₂O

Do đó ta có thể quy đổi hỗn hợp ester thành axit và ancol và trừ đi một lượng nước tương ứng

Tương tự: Với peptit = amino acid – H₂O

+ Các dạng bài liên quan tới cộng tách hiđro: Tách ghép liên kết ℼ

alkane → alkene + H₂

⇒ alkene = alkane – H₂

⇒ Ta có thể quy đổi hỗn hợp X bất kì thành dạng hi đro hóa hoàn toàn của X cùng một lượng H₂ tương ứng

Ví dụ minh họa

Ví dụ 1: Cho X, Y là hai chất thuộc dãy đồng đẳng của axit acrylic và có M_X <M_Y; Z là một ancol có cùng só nguyên tử C với X; T là ester hai chức tạo bởi X, Y, Z. Đốt cháy hoàn toàn 11,16g hỗn hợp E gồm X, Y, Z, T cần vừa đủ 13,216 lít khí O₂ ( đktc), thu được khí CO₂ và 9,36g nước. Mặt khác 11,16g E tác dụng tối đa với dung dịch chứa 0,04 mol Br₂. Khối lượng muối thu được khi cho cùng lượng E trên tác dụng hết với dung dịch KOH dư là:

A. 4,86g

B. 5,04g

C. 5,44g

D. 5,80g

Giải:

Ta có: T là ester hai chức nên Z là ancol 2 chức

Bảo toàn khối lượng ta có:

m_CO2 = m_E + m_O2 – m_H2O = 11,16 + 0,59.32 – 9,36 = 20,68g

n_CO2 = 0,47 < n_H2O = 0,52 mol

⇒ Z là ancol no

Z có cùng số nguyên tử C với X

Khi cho E tác dụng với dung dịch Br₂ chỉ có axit phản ứng ⇒ a = 0,04 mol

Từ khối lượng E, số mol CO₂, số mol H₂O ta có hệ:

⇒ b = 0,11; c=0,02; d=-0,02

Ta ghép CH₂ tìm ra axit, ancol ban đầu

⇒ m_muối = 0,02.110 + 0,02.124 = 4,68g

⇒Đáp án A

Ví dụ 2: Hỗn hợp X gồm axit đơn chức A và axit hai chức B đều không no, mạch hở, không phân nhánh ( trong đó oxi chiếm 46% về khối lượng). Đốt cháy hoàn toàn m gam X rồi dẫn toàn bộ lượng sản phẩm cháy vào bình đựng dung dịch nước vôi trong dư thấy khối lượng bình tăng 28,928g. Mặt khác, đem m gam hỗn hợp X cho tác dụng với dung dịch NaOH dư thu được 16,848g muối. Để hiđro hóa hoàn toàn m gam X cần dùng 3,4048 lít H₂ (đktc). Phần trăm khối lượng của A trong X gần nhất với:

A. 64%

B. 66%

C. 68%

D. 70%

Giải:

n_{H2 hiđro hóa X} = 0,152 mol

Từ %m_O ⇒ 32a + 64b = 0,46.(46a + 90b + 14c – 2. 0,152) (1)

Đốt cháy X ta có: n_CO2 = a + 2b + c; n_H2O = a + b +c - 0,152

⇒ 44(a + 2b + c ) + 18(a + b + c – 0,152) = 28,298 (2)

⇒ m_muối = 68a + 134b + 14c – 2.0,152 = 16,848 (3)

Từ (1)(2)(3) ⇒ a = 0,12; b = 0,032; c = 0,336

Ghép CH₂ tìm hỗn hợp ban đầu:

⇒Đáp án C

Ví dụ 3: Hiđro hóa hoàn toàn 85,8 gam chất béo X cần dùng 0,2 mol H₂ ( xúc tác Ni, t°C) thu được chất béo no Y. Đun nóng toàn bộ Y cần dùng 300ml dung dịch NaOH 1M. Nếu đốt cháy hoàn toàn 0,1 mol Y cần dùng a mol O₂, Gía trị của a là:

A. 8,25

B. 7,85

C. 7,5

D. 7,75

Giải:

X là trieste của glycerol nên a = n_X = n_Y = n_COO : 3 = 0,3 : 3 = 0,1 mol

Bảo toàn khối lượng cho X, ta có: b = ( 85,8 + 0,2.2 – 0,1.16 – 0,3.44) :14 = 5,1

Đốt cháy Y ta có: n_O2 = 2 n_CH4 + 1,5 n_CH2 = 0,1.2 + 5,1.1,5 = 7,85

⇒ Đáp án B

Ví dụ 4: Hỗn hợp X gồm hai amin thuộc dãy đồng đẳng của methylamine. Hỗn hợp Y chứa hai amino acid thuộc dãy đồng đẳng của glycine. Trộn X với Y thu được hỗn hợp Z. Đốt cháy Z cần dùng 0,81 mol O₂, sản phẩm cháy gồm CO₂, H₂O và N₂ được dẫn qua bình đựng H₂SO4 đặc dư, thấy khối lượng bình tăng 13,32g, đồng thời thu được 14,336 lít hỗn hợp khí ( đktc). Tỉ lệ x : y là:

A. 1:1

B. 4:1

C. 3:1

D. 2:3

Giải:

Ghép CH₂ để xác định X. Vì đề bài hỏi tỉ lệ mol giữa amin và amino acid nên chỉ cần ghép nhóm chức

⇒ x : y = 1 : 1

⇒ Đáp án A

Ví dụ 5: Đốt cháy hoàn toàn 0,05 mol một amino acid A ( no, mạch hở, phân tử chứa 2 nhóm COOH) bằng lượng oxi vừa đủ thu được 10,7g hỗn hợp hơi T. Thể tích của T bằng thể tích 11,2g oxi do cùng điều kiện nhiệt độ, áp suất. Đưa T về đktc thu được V lít khí Z. Gía trị của V là:

A. 3,36

B.3,92

C.4,48

D. 4,2

Giải:

Quy đổi hỗn hợp A

Từ khối lượng T và số mol T, ta có hệ:

Vì Z ở đktc nên Z chỉ gồm CO₂ và N₂ ⇒ V = 22,4(0,15+0,05)=4,48 lít

⇒ Đáp án C

Bài tập tự luyện

Bài 1: Hỗn hợp X gồm 2 amino acid (đều chứa 1 nhóm - NH₂ và 1 nhóm -COOH) có mạch C không phân nhánh, đồng đẳng liên tiếp nhau. Cho 16,4 gam X tác dụng với 220 ml dung dịch HCl 1M (lấy dư) được dung dịch A. Để tác dụng hết với các chất trong dung dịch A cần 140 ml dung dịch NaOH 3M. Công thức cấu tạo của 2 amino acid là:

A. H₂N-CH₂-CH₂-COOH và H₂N-(CH₂)₃-COOH.

B. H₂N-(CH₂)₃-COOH và H₂N-(CH₂)₄-COOH.

C. H₂N-CH₂-COOH và H₂N-CH₂-CH₂-COOH.

D. H₂N-(CH₂)₄-COOH và H₂N-(CH₂)₅-COOH.

Lời giải:

Hướng dẫn giải

Quy đổi dung dịch A thành hỗn hợp X (a mol) và HC1 (0,22 mol).

Chỉ có đáp án C thỏa mãn.

⇒ Đáp án C

Bài 2: Cho m gam một - amino acid tác dụng với dung dịch chứa 0,3 mol NaOH thu được dung dịch A. Để tác dụng hết với các chất trong dung dịch A cần 0,4 mol HCl. Công thức cấu tạo của - amino acid đã cho là:

A. CH₃-CH₂-CH(NH₂)-COOH.

B. CH₃-(CH₂)₂-CH(NH₂)-COOH.

C. CH₃-CH(NH₂)-COOH.

D. CH₃-(CH₂)₃-CH(NH₂)-COOH.

Lời giải:

Hướng dẫn giải

Bài 3: Cho 15 gam aminoacetic acid tác dụng vừa đủ với 200 ml dung dịch HCl 1M thu được dung dịch X. Để phản ứng hoàn toàn với các chất tan trong X cần 160 gam dung dịch NaOH 10%. Cô cạn dung dịch thu được chất rắn khan có khối lượng là:

A. 31,1 g.

B. 19,4 g.

C. 26,7 g.

D. 11,7g.

Lời giải:

Hướng dẫn giải:

Quy dung dịch X thành hỗn hợp amino acid (a mol) và HCl (0,2 mol)

⇒ Đáp án A

Bài 4: Cho hỗn hợp khí X gồm HCHO và H₂ đi qua ống sứ đựng bột Ni nung nóng. Sau khi phản ứng xảy ra hoàn toàn, thu được hỗn hợp khí Y gồm hai chất hữu cơ. Đốt cháy hết Y thì thu được 11,7 gam H₂O và 7,84 lít khí CO₂ (ở đktc). Phần trăm theo thể tích của H₂ trong X là:

A. 65,00%.

B. 46,15%.

C. 35,00%.

D. 53,85%.

Lời giải:

Hướng dẫn giải:

Quy hỗn hợp thành CO và H₂

⇒ Đáp án B

Bài 5: Đốt cháy hoàn toàn 81,24 gam hỗn hợp X gồm 0,07 mol peptit A ( cấu tạo từ 2 amino acid trong số Gly, Ala, Val, Glu) và 2 ester B, C mạch hở có cùng số liên lết ℼ trong phân tử ( MB > MC; B no, C đơn chức) cần 78,288 lít khí O₂, sau phản ứng thu được CO₂, H₂O và 3,136 lít N₂. Mặt khác thủy phân hoàn toàn lượng X trên cần vừa đủ 570ml NaOH 2M, thu được dung dịch T chứa 4 muối và 0,29 mol hỗn hợp 2 ancol no Y và Z ( M_Y = 2,875M_X < 150). Dẫn toàn bộ lượng ancol này qua bình đựng Na dư thì thấy khối lượng bình tăng 23,49g. Biết các phản ứng xảy ra hoàn toàn, thể tích các khí đo ở đktc, T không chứa HCOONa. Phần trăm khối lượng của C gần nhất với:

A. 5,0

B. 5,5

C. 6,0

D. 6,5

Lời giải:

Hướng dẫn giải:

Từ điều kiện về phân tử khối của 2 ancol, ta tìm được Y là: C₃H₅(OH)₃ ( a mol), Z là CH₃OH (b mol)

Ta có: m_{bình tăng} = m_ancol – m_H2 = 92a + 32b – 1,5a.2 – 0,5b.2 = 89a + 32b = 23,49g

a + b = 0,29 mol

⇒ a = 0,25 mol; b = 0,04 mol

B no và 3 chức nên có 3 liên kết ℼ. Mà B, C có cùng số liên kết ℼ nên C đơn chức và có 2 liên kết ℼ C-C

m_X = 16x + 18y + 14z = 81,24 – 0,25.86 – 0,04.40 – 1,14.44 – 0,28.15=3,78

n_O2 = 2x + 1,5z = 3,495 – 0,25.9,5 – 0,04.4 – 0,25.0,28 = 0,89

Bảo toàn số mol peptit ta có: x + y = 0,07

⇒ x = 0,28; y = -0,21; c = 0,22

Ta có: 0,22 = 0,07.2 + 0,04.2 ⇒ C là: C₄H₅COOCH₃

%m_C = 0,04.112/81,24.1005 = 5,51%

⇒ Đáp án B

Bài 6: Hỗn hợp X gồm một carboxylic acid T ( hai chức, mạch hở), hai ancol đơn chức cùng dãy đồng đẳng và một ester hai chức tạo bởi T với hai ancol đó. Đốt cháy hoàn toàn a gam X, thu được 8,36g CO₂. Mặt khác, đun nóng a gam X với 100ml dung dịch NaOH 1M, sau khi phản ứng xảy ra hoàn toàn, thêm tiếp 20ml dung dịch HCl 1M để trung hòa lượng NaOH dư, thu được dung dịch Y. Cô cạn Y, thu được m gam muối khan và 0,05 mol hỗn hợp hai ancol có phân tử khối trung bình nhỏ hơn 46. Gía trị của m là:

A. 7,09

B. 5,92

C. 6,53

D. 5,36

Lời giải:

Hướng dẫn giải:

Không thể ghép H₂ vào HOOC-CH₂-COOH

⇒ m_muối = m_CH2(COONa)2 + m_NaCl = 0,04.148 + 0,02.58,5 = 7,09g

⇒ Đáp án A

Bài 7: X, Y là hai chất hữu cơ kế tiếp thuộc dãy đồng đẳng allyl alcohol; Z là axit no hai chức, T là ester tạo bởi X, Y, Z. Đốt cháy 34,24 gam hỗn hợp E chứa X, Y, Z, T ( đều mạch hở) cần dùng 21,728 kít O₂ ( đktc) thu được 15,12 gam nước. Mặt khác 34,24 gam E làm mất màu vừa đủ dung dịch chứa 0,18 mol Br₂. Nếu đun nóng 0,6 mol E với 80g dung dịch KOH 59,5%. Cô cạn dung dịch sau phản ứng, làm lạnh phần hơi thu được chất lỏng A. Cho A đi qua bình đựng Na dư thấy khối lượng bình tăng m gam. Gỉa sử các phản ứng xảy ta hoàn toàn. Gía trị m gần nhất với:

A. 59g

B. 60g

C. 61g

D. 62g

Lời giải:

Hướng dẫn giải:

⇒ a = 0,26; b= 0,08; c = -0,04

Vì 0,08 < 0,26 nên axit được cố định là (COOH)₂

Bảo toàn số mol ta có: n_E = 0,18 + 0,26 – 0,04 = 0,4

⇒ P₂ =1,5P₁

⇒ m_{bình tăng} = 0,27.(58-1)+0,12.14+2,52(18-1)=59,91

⇒ Đáp án B

Bài 8: Hỗn hợp X chứa một alkyne A và hai anđehit mạch hở B, C ( 30< MB<MC) không phân nhánh. Tiến hành phản ứng hiđro hóa hoàn toàn 6,88g hỗn hợp X cần 0,24 mol H₂ thu được hỗn hợp Y. Đốt cháy hoàn toàn Y cần dùng 12,544 lít O₂ (đktc), hấp thụ toàn bộ sản phẩm cháy vào bình đựng Ca(OH)₂ dư thì thấy khối lượng dung dịch giảm 11,72g. Nếu dẫn lượng Y trên qua bình đựng Na dư thì thoát ra 0,12 mol khí. Phần trăm khối lượng của C có trong X có thể là:

A. 15%

B. 20%

C. 25%

D. 30%

Lời giải:

Hướng dẫn giải:

Quy đổi hỗn hợp Y ta có:

Ta có: n_OH^- = b+2c ⇒ n_H2 = 0,5b+c

Cho Y vào bình Na ngoài khí H₂ thoát ra còn có alkane do alkane không tham gia phản ứng.

⇒ a + 0,5b + c = 0,12

Giải hệ ⇒ a = 0,06; b = 0,02; c = 0,05; d = 0,11

Ghép hỗn hợp X ta có: 0,24=0,06.2+0,02+0,05.2

Vì 0,11=0,05+0,06 =0,05+0,02.3 nên ta có 2 trường hợp:

TH1:

TH2:

⇒ Đáp án C

Bài 9: Cho 0,1 mol ester X no, đơn chức mạch hở vào cốc chứa 30ml dung dịch MOH 20% (d = 1,2g/ml). Sau khi phản ứng hoàn toàn, cô cạn dung dịch thu được ancol Y và phần rắn T. Đốt cháy hoàn toàn T thu được 9,54g M₂CO₃ và 8,26g hỗn hợp CO₂ và H₂O. Kim loại M và axit tạo ester ban đầu là:

A. K và HCOOH

B. Na và CH₃COOH

C. K và CH₃COOH

D. Na và HCOOH

Lời giải:

Hướng dẫn giải:

Quy đổi hỗn hợp T ta có:

⇒ Đáp án B

Bài 10: Hỗn hợp E gồm ester X đơn chức và carboxylic acid Y hai chức ( đều mạch hở, không no có 1 liên kết đôi C=C trong phân tử). Đốt cháy hoàn toàn một lượng E thu được 0,43 mol khí CO₂ và 0,32 mol hơi nước. Mặc khác, thủy phân 46,6g E bằng lượng NaOH vừa đủ rồi cô cạn dung dịch thu được 55,2g muối khan và phần hơi có chứa chất hữu cơ Z. Biết tỉ khối của Z so với H₂ là 16. Phần trăm khối lượng của Y trong hỗn hợp E có giá trị gần nhất với:

A. 46,5%

B. 48%

C. 43,5%

D. 41,5%

Lời giải:

Hướng dẫn giải:

M_Z = 32 ⇒ Z là CH₃OH

Từ khối lượng E và khối lượng muối ta có:

86a + 116b +14c =46,6 (1)

94a+160b+14c =55,2(2)

Ứng với phần 1 ta có:

Từ (1)(2)(3) ⇒ a=0,25; b = 0,15; c = 0,55= 0,25+0,15.2

⇒ X là: C₃H₅COOCH₃: 0,25mol; Y là: C₆H₈O₄

⇒ Đáp án A

Xem thêm các phương pháp giải nhanh bài tập Hóa học hay khác:

• Phương pháp quy đổi trong hóa học cực hay, chi tiết, có lời giải
• Phương pháp quy đổi trong hóa học vô cơ hay, chi tiết, có lời giải

---