Giáo án bài Viết tập làm thơ bốn chữ, năm chữ - Cánh diều

a) Mục tiêu: kiến thức cơ bản về thơ 4 chữ, 5 chữ.

b) Nội dung: Kỹ thuật lớp học đảo ngược, Hoạt động nhóm đôi, Sơ đồ tư duy

c) Sản phẩm: Câu trả lời của HS

d) Tổ chức thực hiện

HĐ của thầy và trò

Sản phẩm dự kiến

B1: Chuyển giao nhiệm vụ (GV)

- Yêu cầu HS trình bày sơ đồ tư duy nêu hiểu biết về thơ 4 chữ, 5 chữ.

(GV giao việc trước cho hs trên phần mềm hoặc phiếu học tập in sẵn)

B2: Thực hiện nhiệm vụ

GV hướng dẫn HS đọc và tìm thông tin: Nguồn gốc, đặc điểm (số câu, số chữ, gieo vần, ngắt nhịp, nội dung) thơ 4 chữ, 5 chữ.

HS tự tìm hiểu thông tin ở nhà. Trong giờ học thảo luận nhóm đôi, hoàn thiện sơ đồ của mình.

B3: Báo cáo, thảo luận

Chọn 1 cặp đôi lên trình bày. Cặp đôi thống nhất chọn sơ đồ tư duy của 1 bạn và trình bày theo sơ đồ đó.

B4. Kết luận, nhận định (GV)

- HS nhận xét lẫn nhau.

- GV trình chiếu trang padlet có phần chuẩn bị cá nhân của các học sinh. Nhận xét thái độ, tinh thần chuẩn bị của hs.

- GV Nhận xét câu trả lời của HS và và chốt kiến thức lên màn hình.

- GV bổ sung:

+ Nguồn gốc của thơ 4 chữ: Vè, đồng dao,…

VD (video): Xúc xắc xúc xẻ (Đồng dao)

Xúc xắc xúc xẻ

Năm mới năm mẻ

Nhà nào còn thức

Mở cửa cho chúng tôi…

+ Nguồn gốc của thơ 5 chữ: Hát dặm: Là thể ca 5 chữ gồm nhiều trổ (khổ), mỗi trổ thường có 5 câu, trong đó thường có một câu láy lại.

Ví dụ (video minh họa): Thuyền và bến (Hò bơi thuyền)

Nước sông Lam dào dạt

Đây cảnh đẹp Nam Đàn

Ai đi chợ Sa Nam

Mà xem thuyền, xem bến

Thuyền xưa nay còn nhớ

Nơi bến cũ sông nhà

Dù thuyền có đi xa

Bến vẫn chờ, vẫn đợi

Dù con nước vơi đầy

Thuyền xuôi ngược đó đây

Vẫn nhớ về bến cũ

Thuyền vẫn về bến cũ

- Neo đậu bến xưa (An Thuyên).

+ Nhịp trong thơ: Nhịp thơ là chỗ ngắt dòng thơ, câu thơ thành từng vế khi đọc; hoặc cách xuống dòng cuối các câu thơ.Vai trò:  Tạo tiết tấu, làm nên nhạc điệu của bài thơ, đồng thời góp phần biểu đạt nội dung bài thơ.

+ Cách gieo vần: Là chọn các tiếng có phần vần giống nhau hoặc gần giống nhau để tạo âm điệu trong thơ.

Dựa vào vị trí của dòng thơ có chứa vần:

- Vần liền: Các câu thơ chứa vần ngay cạnh nhau.

- Vần cách: Các câu thơ chứa vần không cạnh nhau.

2. Dựa vào vị trí của vần trong dòng thơ:

- Vần chân: Tiếng chứa vần nằm cuối câu thơ.

- Vần lưng: Tiếng chứa vần nằm giữa câu thơ

* Bài tập nhanh: Nhận diện cách gieo vần:

1. Lưng mẹ còng rồi

Cau thì vẫn thẳng
Cau-ngọn xanh rờn
Mẹ-đầu bạc trắng
2. Lặng yên bên bếp lửa
Vẻ mặt Bác trầm ngâm
Ngoài trời mưa lâm thâm
Mái lều tranh xơ xác.

* Thơ 4 chữ

- Nguồn gốc: Thể thơ bốn chữ có nguồn gốc Việt Nam, xuất hiện từ xa xưa và được sử dụng nhiều trong tục ngữ, ca dao và đặc biệt là vè, do thích hợp với lối kể chuyện.

- Mỗi dòng thơ: 4 tiếng.

- Số câu không hạn định.

- Có thể chia khổ thơ, thường mỗi khổ có 4 câu.

- Ngắt nhịp: 2/2; 1/3; 3/1

- Dựa vào vị trí của vần trong câu:

+ Vần lưng.

+ Vần chân.

- Dựa vào vị trí của câu có chứa vần:

+ Vần liền.

+ Vần cách.

- Chủ đề: phong phú.

* Thơ 5 chữ

- Nguồn gốc: Phổ biến trong Tục ngữ và trong hát dặm Nghệ Tĩnh. Trong thơ thì sau này người ta mới dùng.

- Mỗi dòng thơ: 5 tiếng.

- Số câu không hạn định.

- Có thể chia khổ thơ, thường mỗi khổ có 4 câu.

- Ngắt nhịp: 2/3; 3/2; 1/2/2; 4/1; 1/4.

- Dựa vào vị trí của vần trong câu:

+ Vần lưng.

+ Vần chân.

- Dựa vào vị trí của câu có chứa vần:

+ Vần liền.

+ Vần cách.

- Chủ đề: phong phú.

- VD 1 số bài thơ 4 chữ, 5 chữ.

VD1: Vần chân – vần cách.

VD2: Vần chân – vần liền.