Phương pháp giải bài tập Xác định chỉ số xà phòng hóa của chất béo (hay, chi tiết)

Bài viết Phương pháp giải bài tập Xác định chỉ số xà phòng hóa của chất béo với phương pháp giải chi tiết giúp học sinh ôn tập, biết cách làm bài tập Phương pháp giải bài tập Xác định chỉ số xà phòng hóa của chất béo.

Phương pháp giải bài tập Xác định chỉ số xà phòng hóa của chất béo (hay, chi tiết)

Bài giảng: Bài toán thủy phân ester, chất béo - Cô Nguyễn Thị Thu (Giáo viên VietJack)

Phương pháp

- Chất béo gồm 2 thành phần chính là: triglixerit và axit béo tự do.

RCOOH + KOH → RCOOK + H₂O (1)

(RCOO)₃C₃H₅ + KOH → 3RCOOK + C₃H₅(OH)₃ (2)

- Chỉ số axit của chất béo: Số mg KOH dùng để trung hòa lượng axit tự do trong 1 gam chất béo.

- Chỉ số ester hóa: Số mg KOH cần dùng để xà phòng hóa hoàn toàn các glixerit trong 1 g chất béo

- Chỉ số xà phòng của chất béo: Số mg KOH cần để xà phòng hóa triglixerit (tức chất béo) và trung hòa axit béo tự do trong gam chất béo.

Chỉ số xà phòng hóa =

Chỉ số xà phòng hóa = chỉ số axit + chỉ số ester hóa

- Chỉ số iot: là số gam iot có thể cộng vào liên kết bội trong mạch C của 100 gam lipid. Chỉ số này dùng để đánh giá mức độ không no của lipid.

Ví dụ minh họa

Ví dụ 1: Để trung hòa lượng axit béo tự do có trong 14gam một mẩu chất béo cần 15ml dung dịch KOH 0,1M. Chỉ số axit của mẩu chất béo trên là:

A. 6,0     B. 7,2

C. 4,8     D. 5,5

Giải

Theo định nghĩa: chỉ số axit của chất béo là số miligam KOH cần dùng để trung hòa hết các axit béo tự do có trong 1 gam chất béo.

Ta có: m_KOH = 0,015 . 0,1 . 56000 = 84 (mg)

⇒Chỉ số axit là: 84/14 = 6

Ví dụ 2: Để tác dụng hết với 100 gam lipid có chỉ số axit bằng 7 phải dùng 17,92 gam KOH. Khối lượng muối thu được là:

A. 108,265 g

B. 170g

C. 82,265g

D. 107,57g

Giải

Ta có: m_{KOH cần dùng} = 7. 100 = 700 mg = 0,7 (gam)

⇒ n_KOH = 0,7/56 = 0,0125 (mol)

n_{KOH phản ứng với lipid} = 17,92/56 – 0,0125 = 0,3075 (mol)

Vậy m_muối = 100 + m_KOH - m_H2O - m_glycerol = 100 + 17,92 – 0,0125 . 18 – 0,3075/3 . 92 = 108, 265 (gam)

Ví dụ 3: Hãy tính khối lượng NaOH cần dùng để trung hòa axit tự do có trong 5 gam chất béo với chỉ số axit bằng 7.

Giải

Theo định nghĩa, chỉ số axit của chất béo bằng 7 nghĩa là muốn trung hòa lượng axit béo tự do trong 1 gam chất béo phải dùng 7 mg KOH.

Vậy muốn trung hòa axit béo tự do trong 5 gam chất béo có chỉ số 7 thì phải dùng 5 .7 = 35 mg KOH, hay mol KOH

⇒ n_NaOH = n_OH- = mol

⇒ m_NaOH = .40 = 25 mg = 0,025 g/5g chất béo

Bài tập vận dụng

Câu 1. Để xà phòng hóa hoàn toàn 2,52 gam một lipid cần dùng 90ml dung dịch NaOH 0,1M. Chỉ số xà phòng của lipid là:

A. 210

B. 150

C. 187

D. 200

Lời giải:

Ta có: n_KOH = n_NaOH = 0,09 . 0,1 = 0,009 (mol)

⇒ m_KOH = 0,009 . 56 = 0,504 (gam) = 504 (mg)

1 gam lipid cần: = 200 (mg) KOH

Vậy chỉ số xà phòng là 200

Câu 2. Khi trung hòa 2,8 gam chất béo cần 3 ml dung dịch KOH 0,1M. Tính chỉ số axit chủa chất béo đó.

A. 6     B. 5     C. 7     D. 8

Lời giải:

Ta có: n_KOH = 0,1. 0,003 = 0,0003 mol

⇒ m_KOH = 0,0003 . 56 = 0,0168 g = 16,8 mg

Vậy chỉ số axit = = 6

Câu 3. Muốn trung hòa 5,6 gam một chất béo X đó cần 6ml dung dịch KOH 0,1M. Hãy tính chỉ số axit của chất béo X và tính lượng KOH cần trung hòa 4 gam chất béo có Y chỉ số axit bằng 7.

A. 5 và 14mg KOH

B. 4 và 26mg KOH

C. 3 và 56mg KOH

D. 6 và 28mg KOH

Lời giải:

Chỉ số axit = = 6

Trung hòa 4g chất béo cần m_KOH = 4.7 = 28 (mg)

Câu 4. Chỉ số iot của triolein có giá trị bằng bao nhiêu?

A. 26,0

B. 86,2

C. 82,3

D. 102,0

Lời giải:

Phản ứng: (C₁₇H₃₃COO)₃C₃H₅ + 3I₂ → (C₁₇H₃₃COOI₂)₃C₃H₅

⇒Chỉ số iot là: . 100 = 86,2

Câu 5. Số miligam KOH trung hòa hết lượng axit tự do và xà phòng của chất béo. Tính chỉ số xà phòng hóa của mẫu chất béo có chỉ số axit bằng 7 chứa tritearoylglycerol còn lẫn một lượng stearic acid.

A. 175     B. 168     C. 184     D. 158

Lời giải:

Khối lượng KOH trung hòa axit : 0,007 (gam)

n_KOH = = 0,125.10^-3 (mol)

Khối lượng C₁₇H₃₅COOH trong 1 gam chất béo là:

0,125 . 10^-3. 890 = 0,11125 g

Khối lượng tristearoyl glycerol trong 1 gam chất béo là: 0,8875 (gam)

⇒ n ≈ 0,001 mol ⇒ n_KOH = 0,003 mol ⇒ m_KOH = 0,168 g

⇒ Chỉ số xà phòng hóa là: 168 + 7 = 175.

Câu 6. Để xà phòng hóa 63 mg chất béo trung tính cần 10,08 mg NaOH. Xác định chỉ số xà phòng của chất béo đem dùng.

A.112     B. 124     C. 224     D. 214

Lời giải:

Câu 7. Để trung hòa hết lượng axit tự do có trong 5,6g chất béo người ta dùng hết 6ml dd KOH 0,1M. Chỉ số axit của chất béo là:

Lời giải:

n_{KOH để trung hòa chất béo} = 0,006 . 0,1 = 0,0006 mol

⇒ m_KOH = 0,0006 . 56 = 0,0336g = 33,6mg

Chỉ số axit của chất béo X là: = 6

Câu 8. Khi xà phòng hóa 2,52g chất béo A cần 90ml dung dịch KOH 0,1M. Mặt khác, xà phòng hóa hoàn toàn 5,04g chất béo A thu được 0,53g glycerol. Tìm chỉ số axit và chỉ số xà phòng hóa.

Lời giải:

Có: m_KOH = 0,09.0,1.56.1000 = 504 mg

⇒ Chỉ số xà phòng hóa = 200 mg.

Phản ứng xà phòng hóa:

(RCOO)₃C₃H₅ + 3KOH → C₃H₅(OH)₃ + 3RCOOK

n_KOH = 3.n_glycerol = 3. mol

⇒ Số miligam KOH cần để xà phòng hóa 1g chất béo là:

Chỉ số ester của mẫu chất béo = chỉ số xà phòng hóa - chỉ số axit

⇒ chỉ số axit = chỉ số xà phòng hóa - chỉ số ester = 200 - 192 = 8 mg

Bài giảng: Tổng hợp bài tập ester - lipid - Cô Nguyễn Thị Thu (Giáo viên VietJack)

Xem thêm các dạng bài tập Hóa học lớp 12 có trong đề thi Tốt nghiệp THPT khác:

• Dạng bài tập phản ứng xà phòng hóa
• Bài tập tính khối lượng xà phòng
• Câu hỏi trắc nghiệm lý thuyết vai trò và ứng dụng của chất béo
• Câu hỏi trắc nghiệm lý thuyết về chất giặt rửa
• Cách làm bài tập về chất béo
• Dạng bài tập về hiệu suất phản ứng ester hóa

---