Giáo án Lịch Sử 10 Bài 19: Những cuộc kháng chiến chống ngoại xâm ở các thế kỉ X-XV

- GV hỏi: Triều đại nhà Tống ở Trung Quốc thành lập và sụp đổ ở thời gian nào?

- HS trả lời:

+ Thành lập năm 960.

+ Sụp đổ năm 1271 (cuối thế kỷ XIII).

- GV dẫn dắt: Trong thời gian tồn tại 3 thế kỷ, nhà Tống đã 2 lần đem quân xâm lược nước ta, nhân dân Đại Việt đã 2 lần kháng chiến chống Tống thắng lợi.

* Hoạt động 1: Tìm hiểu cuộc kháng chiến chống Tống thời Tiền Lê.

I. Các cuộc kháng chiến chống quân xâm lược Tống.

1. Kháng chiến chống Tống thời Tiền Lê.

- GV yêu cầu HS theo dõi SGK để thấy được nguyên nhân quân Tống xâm lược nước ta.

- GV hỏi: Triều đình đã tổ chức kháng chiến như thế nào và giành thắng lợi ra sao?

- HS phát biều, GV kết luận.

- GV nêu câu hỏi: Em nhận xét gì về thắng lợi của cuộc kháng chiến chống Tống và cho biết nguyên nhân các cuộc thắng lợi.

- HS trả lời.

- GV nhận xét, bổ sung, kết luận:

+ Đây là thắng lợi rất nhanh, rất lớn, đè bẹp ý chí xâm lược của quân Tống. Hàng trăn năm sau nhân dân ta được sống trong cảnh yên bình.

+ Nguyên nhân thắng lợi là do:

* Triều đình nhà Đinh và Thái hậu họ Dương sẵn sàng vì lợi ích dân tộc mà hy sinh lợi ích dòng họ đẩ tạo thuận lợi cho cuộc kháng chiến chống Tống.

* Do ý chí quyết chiến bảo vệ độc lập của quân dân Đại Cồ Việt.

* Do có sự chỉ huy mưu lược của Lê Hoàn.

- HS nghe, tự ghi nhớ.

- Nhân lúc triều đình nhà Đinh gặp khó khăn, vua Tống cử quân sang xâm lược nước ta. Trước tình hình đó Thái hậu họ Dương và triều đình nhà Đinh đã tôn Lê Hoàn lên làm vua.

- Năm 981, quân dân Đại Việt dưới sự chỉ huy của Lê Hoàn đã chiến đấu anh dũng, đánh tan quân xâm lược ngay ở vùng Đông Bắc, khiến vua Tống không dám nghĩ đến việc xâm lược Đại Việt; củng cố nền độc lập dân tộc.

* Hoạt động 2: Trình bày kháng chiến chống Tống thời Lý.

2. Kháng chiến chống Tống thời Lý.

- GV yêu cầu HS theo dõi SGK để thấy được:

+ Âm mưu xâm lược nước ta của quân Tống.

+ Nhà Lý tổ chức kháng chiến thế nào qua 2 giai đoạn:

* Giai đoạn 1: Chủ động đem quân đánh Tống.

* Chủ động lui về phòng thủ giặc.

- GV yêu cầu HS phát biểu về âm mưu xâm lược của nhà Tống.

- GV nhận xét, kết luận.

- GV hỏi: Âm mưu và hành động chuẩn bị xâm lược của nhà Tống như thế nào?

- HS trả lời.

- Thập kỷ 70 của thế kỷ XI nhà Tống âm mưu xâm lược Đại Việt, đồng thời tích cực chuẩn bị cho cuộc xâm lược.

- GV hỏi tiếp: Nhà Lý kháng chiến thế nào qua hai giai đoạn?

- HS đọc SGK trả lời.

- GV nhận xét, bổ sung, kết hợp với dùng lược đồ trình bày các giai đoạn của cuộc kháng chiến.

- GV nêu rõ hành động đem quân đánh sang đất Tống của Lý Thường Kiệt không phải là hành động xâm lược mà là hành động tự vệ.

- GV tường thuật trận chiến bên bờ sông Như Nguyệt, đọc lại bài thơ Thần của Lý Thường Kiệt, ý nghĩa của bài thơ…

- HS nghe, tự ghi nhớ.

- Trước âm mưu xâm lược của quân Tống, nhà Lý đã tổ chức kháng chiến.

- Lý Thường Kiệt tổ chức thực hiện chiến lược “tiên phát chế nhân” đem quân đánh trước để chặn thế mạnh của địch.

- Năm 1075, quân triều đình cùng các dân tộc miền núi đánh sang đất Tống, đánh tan các đạo quân Tống ở đây, sau đó rút về phòng thủ.

- Năm 1077, 30 vạn quân Tống kéo sang xâm lược nước ta bị đánh bại bên bờ Bắc của sông Như Nguyệt. Ta chủ động giảng hòa và kết thúc chiến tranh.

* Hoạt động 3: Tìm hiểu các cuộc kháng chiến chống xâm lược Mông - Nguyên ở thế kỷ XIII.

II. Các cuộc kháng chiến chống xâm lược Mông – Nguyên ở thế kỷ XIII.

- GV tóm tắt về sự phát triển của đế quốc Mông – Nguyên, từ việc quân Mông Cổ xâm lược Nam Tống và làm chủ Trung Quốc rộng lớn và lập nên nhà Nguyên là một thế lực hung bạo chinh chiến khắp Á, Âu. Thế kỷ XIII đã ba lần đem quân xâm lược Đại Việt.

- GV yêu cầu HS theo dõi SGK trả lời câu hỏi:

+ Thế giặc thế nào?

- Trong các năm 1258 – 1288, quân Mông – Nguyên ba lần xâm lược nước ta. Giặc rất mạnh và hung bạo.

+ Hành động của nhà Trần và nhân dân?

- Các vua Trần cùng nhà quân sự Trần Quốc Tuấn đã lãnh đạo nhân dân cả nước quyết tâm đánh giặc giữ nước.

+ Những trận đánh tiêu biểu?

- HS phát biểu.

- GV nhận xét, bổ sung, kết luận.

- GV dùng lược đồ chỉ những nơi diễn ra những trận đánh tiêu biểu có ý nghĩa quyết định đến thắng lợi của cuộc kháng chiến lần 1, lần 2, lần 3.

- Những thắng lợi tiêu biểu: Đông Bộ Đầu, Hàm Tử, Vạn Kiếp, Bạch Đằng.

- Tiêu biểu nhất là trận Bạch Đằng năm 1288, đè bẹp ý chí xâm lược của quân Mông – Nguyên, bảo vệ độc lập dân tộc.

- GV hỏi: Nguyên nhân nào đưa đến thắng lợi trong ba lần kháng chiến chống Mông – Nguyên?

- HS trả lời.

- GV nhận xét, bổ sung, kết luận:

+ Nhà Trần có vua hiền, tướng tài, triều đình quyết tâm đoàn kết nội bộ và đoàn kết nhân dân chống xâm lược.

+ Nhà Trần vốn được lòng dân bởi những chính sách kinh tế của mình → nhân dân đoàn kết chung quanh triều đình vâng mệnh kháng chiến.

* Hoạt động 4: Tìm hiểu phong trào đấu tranh chống xâm lược Minh và khởi nghĩa Lam Sơn.

III. Phong trào đấu tranh chống quân xâm lược Minh và khởi nghĩa Lam Sơn.

- GV cho HS thấy ở cuối thế kỷ XIV, nhà Trần suy vong. Năm 1400 nhà Hồ thành lập. Cuộc cải cách nhà Hồ chưa đạt kết quả thì quân Minh sang xâm lược nước ta. Nhà Hồ tổ chức kháng chiến nhưng thất bại. Năm 1407, nước ta rơi vào ách thống trị của nhà Minh.

- GV yêu cầu HS theo dõi SGK về chính sách tàn bạo của nhà Minh và hệ quả tất yếu của nó.

- HS theo dõi SGK phát biểu.

- Năm 1407, cuộc kháng chiến chống quân Minh của nhà Hồ thất bại, nước ta rơi vào ách thống trị của nhà Minh.

- GV kết luận: Chính sách bạo ngược của nhà Minh tất yếu làm bùng nổ các cuộc đấu tranh của nhân dân ta, tiêu biểu là cuộc khởi nghĩa Lam Sơn của Lê Lợi.

- Năm 1418: Khởi nghĩa Lam Sơn bùng nổ do Lê Lợi - Nguyễn Trãi lãnh đạo.

- GV dùng lược đồ trình bày về những thắng lợi tiêu biểu của cuộc khởi nghĩa Lam Sơn.

- HS theo dõi, ghi chép.

- Thắng lợi tiêu biểu:

+ Cuộc khởi nghĩa bắt đầu từ Lam Sơn (Thanh Hóa) được hưởng ứng của nhân dân, vùng giải phóng càng mở rộng từ Thanh Hóa vào phía nam.

+ Chiến thắng Tốt Động, đẩy quân Minh vào thế bị động.

+ Chiến thắng Chi Lăng – Xương Giang đập tan 10 vạn quân cứu viện, khiến giặc cùng quẫn tháo chạy về nước.

- GV hỏi: Đặc điểm của khởi nghĩa Lam Sơn?

- HS trả lời.

- GV bổ sung, kết luận:

+ Từ một cuộc chiến tranh ở địa phương phát triển thành cuộc đấu tranh giải phóng dân tộc.

+ Tư tưởng nhân nghĩa được đề cao.

+ Có đại bản doanh, căn cứ địa.