Giáo án Sinh học 11 Bài 24: Ứng động

A. Khởi động (3 phút)

- Mục tiêu: Tạo tình huống/vấn đề học tập mà HS chưa thể giải quyết được ngay...kích thích nhu cầu tìm hiểu, khám phá kiến thức mới.

Thực vật sống cố định trên một vị trí của mặt đất,  bằng cách gì cây có thể thích ứng với mọi thay đổi  của các yếu tố không định hướng trong môi trường sống? Để hiểu rõ hơn chúng ta vào bài mới.

B. Hình thành kiến thức (33p)

Hoạt động 1: Tìm hiểu khái niệm ứng động

-  GV treo tranh 23.1 và 24.1 cho HS quan sát, tư duy, thảo luận nhóm và làm bài tập: Tìm hiểu sự khác biệt trong phản ứng của cây  (h23.1) và vận động nở hoa (h23.2) về

+ Hướng kích thích

+ Cơ quan thực hiện

- GV: Ứng động là gì?

- GV: Nhận xét và bổ sung: Ứng động thường là vận động cảm ứng liên quan đến đồng hồ sinh học.

- GV: Dựa vào tác nhân kích thích người ta chia ưng động thành những loại nào?

- GV: Tùy theo vận động có gây sự sinh trưởng của thực vật hay không mà người ta chia ra ứng động sinh trưởng và ứng động không sinh trưởng.

Học sinh xác định được sự khác biệt đó là:

- Hướng trả lời kích thích:

+ Hướng động: Kích thích định  hướng, cơ quan thực hiện hình trụ (thân, ngọn, rễ)

+ Ứng động: kích thích từ mọi phía, cơ quan thực hiện dẹp, kiểu lưng bụng (lá, hoa)

HS: Đại  diện  trả lời

HS: Quang ứng động, nhiệt ứng động …

I. KHÁI NIỆM ỨNG ĐỘNG:

- Ứng động  là vận động của cây phản ứng lại sự thay đổi của tác nhân môi trường tác động đồng đều đến các bộ phận của cây.

- Tùy theo vận động có gây sự sinh trưởng của thực vật hay không mà người ta chia ra ứng động sinh trưởng và ứng động không sinh trưởng

**NL được hình thành:

- Năng lực vận dụng kiến thức lý thuyết với các kiến thức cũ giải thích hiện tượng  thực tế.Năng lực khái quát hóa.

- NL tư duy rút ra kiến thức

- NL hợp tác làm việc nhóm.

- NL sử dụng ngôn ngữ

- năng lực hợp tác

- NL suy luận lôgic.

- NL sử dụng ngôn ngữ, trình bày

Hoạt động 2: Tìm hiểu các kiểu ứng động

- GV chia lớp thành 4 nhóm, nhóm 1,2 tìm hiểu về ứng động sinh trưởng. Nhóm 3, 4 tìm hiểu về ứng động không sinh trưởng theo bảng sau:

- GV nhận xét và hoàn thiện

- GV: Sinh trưởng là gì?

- GV: Ứng động sinh trưởng là gì? Để biết được chúng ta trở lại phân tích ví dụ ứng động nở hoa của cây bồ công anh

- Về hình thái của cánh hoa khi nở và khi cụp lại?

- Tốc độ sinh trưởng của tế bào ở hai phía của cánh hoa như thế nào?

- GV nhận xét và kết luận.

- GV: Vậy ứng động sinh trưởng là gì? Cơ chế của ứng động sinh trưởng?

- GV: Nguyên nhân nào làm cho tốc độ sinh trưởng của tế bào hai phía đối diện của cơ quan khác nhau như vây?

- GV yêu cầu hs lấy một số ví dụ về ứng động sinh trưởng

* Liên hệ: Trong sản xuất con người đã lợi dụng tính ứng động sinh trưởng của thực vật để làm gì?

- GV: Thế nào là ứng động không sinh trưởng?

- GV: Quan sát hình 24.2 và 24.3 trả lời các câu hỏi sau

+ Hiện tượng gì xảy ra khi chạm tay vào cây trinh nữ?

+ Nguyên nhân nào làm cho cây trinh nữ cụp lại khi va chạm và tế bào khí khổng đóng mở?

+ Tại sao hiện tượng cụp lá của cây trinh nữ và đóng mở khí khổng là ứng động không sinh trưởng?

- GV: Kiểu ứng động trên gọi là ứng động sức trương. Ngoài kiểu ứng động trên thì ứng động không sinh trưởng còn có loại nào nữa?

- GV: Ứng động tiếp xúc và hóa ứng động. Yêu cầu HS đọc mục em có biết

Rút ra cơ chế dẫn đến hiện tượng bắt mồi của cây gọng vó?

Vậy cơ chế của ứng động sinh trưởng là gì?

- GV: hãy nêu thêm một số ví dụ về ứng động không sinh trưởng?

- Các nhóm thảo luận, phân công nhiệm vụ hoàn thiện nội dung được giao

- Đại diện trả lời

- Các nhóm khác nhận xét, bổ sung

HS: trả lời

HS thảo luận nhóm và trả lời.

HS: Trả lời.

HS: Do sự phân bố hoocmôn thực vật

HS: Trồng hoa, giữ cho hoa nở đúng dịp tết, kéo dài thời gian ngủ của chồi.

HS: Trả lời

HS: Thảo luận và đại diện trả lời

+ Khi chạm tay vào cây trinh nữ lá và cuống lá sẽ cụp lại

+ Do sự thay đổi sức trương nước của tế bào chuyên hóa

+ Gọi là ứng động không sinh trưởng do không có sự phân chia và lớn lên của tế bào.

HS: Trả lời

HS: Do sự xuất hiện điện thế lan truyền kích thích

HS: Trả lời

HS: Vận động bắt mồi của cây nắp ấm và cây bèo đất...

II. CÁC KIỂU ỨNG ĐỘNG

1. Ứng động sinh trưởng

- Khái niệm: Là vận động cảm ứng do sự khác biệt về tốc độ sinh trưởng không đồng đều của các tế bào tại 2 phía đối diện các cơ quan (lá, cánh hoa).  Thường là vận động liên quan đến đồng hồ sinh học.

- Phân loại: Quang ứng động và nhiệt ứng động

- Cơ chế: Do tốc độ sinh trưởng không đồng đều tại 2 phía đối diện của cơ quan gây nên, do sự phân bố hoocmon thực vật.

- Ví dụ: Vận động nở hoa của hoa tuylip, hoa mười giờ nở vào lúc 10h, vào mùa đông lạnh lá rụng và chồi ngủ...

2. Ứng động không sinh trưởng

- Khái niệm: Ứng động không sinh trưởng là kiểu ứng động không có sự phân chia và lớn lên của các tế bào của cây

- Phân loại: Ứng động sức trương, ứng động tiếp xúc và hóa ứng động.

- Cơ chế: Do biến đổi hàm lượng nước trong tế bào chuyên hóa và sự xuất hiện điện thế lan truyền kích thích.

- Ví dụ: Cụp lá của cây trinh nữ, đóng mở của khí khổng, vận động bắt mồi của cây gọng vó, cây nắp ấm...

** Hình thành các năng lực đọc hiểu.

- Năng lực quan sát tranh.

- Năng lực phân tích so sánh.

- Năng lực vận dụng kiến thức lý thuyết với các kiến thức cũ giải thích hiện tượng  thực tế.Năng lực khái quát hóa.

- NL tư duy rút ra kiến thức.

- NL hợp tác làm việc nhóm.

- NL sử dụng ngôn ngữ.

- năng lực hợp tác.

- NL suy luận lôgic.

- NL sử dụng ngôn ngữ, trình bày.

Hoạt động 3: Tìm hiểu vai trò của ứng động đối với thực vật

- GV yêu cầu học sinh thảo luận nhóm, nêu ý kiến của mình về vai trò của ứng động đối với đời sống TV?

GV gợi ý bằng các câu hỏi:

- Hiện tượng hoa nở hay cụp lại dưới tác động của nhiệt độ, ánh sáng có ý nghĩa như thế nào?

- Ở vùng khí hậu lạnh cây rụng lá, chồi ngủ có ý nghĩa như thế nào?

- Cây trinh nữ cụp lại khi va chạm có ý nghĩa như thế nào?

- Hiện tượng bắt mồi của một loại thực vật có ý nghĩa như thế nào?

GV nhận xét và kết luận.

HS thảo luận nhóm và đại diện trả lời

III.VAI TRÒ CỦA ỨNG ĐỘNG:

Tạo sự thích nghi đa dạng cho thực vật đối với sự thay đổi của môi trường để tồn tại và phát triển