Giáo án Sinh học 11 Bài 17: Hô hấp ở động vật

A. Khởi động (3 phút)

- Mục tiêu: Tạo tình huống/vấn đề học tập mà HS chưa thể giải quyết được ngay...kích thích nhu cầu tìm hiểu, khám phá kiến thức mới.

GV đặt vấn đề Hô hấp có ý nghĩa như thế nào đối với cơ thể? Những sinh vật khác nhau thì hoạt động hô hấp và hiệu quả hô hấp giống hay khác nhau? Hiệu quả hô hấp phụ thuộc vào những yếu tố nào?

B. Hình thành kiến thức (33p)

Hoạt động 1: Tìm hiểu về hô hấp ở động vật

- Để hình thành khái niệm hô hấp ở động vật GV yêu cầu hs thảo luận nhóm, đánh dấu (x) vào câu trả lời đúng ở SGK trang 71

- GV nhận xét đánh giá

- GV giảng giải: Hô hấp ở đông vật bao gồm hô hấp ngoài, vận chuyển khí, hô hấp trong nhưng ở bài này chỉ đề cập đến hô hấp ngoài

- GV: Hô hấp ngoài là gì?

- GV bổ sung và hoàn thiện

- HS vận dụng hiểu biết về hô hấp, thảo luận nhóm, lựa chọn đáp án đúng

- HS nghiên cứu SGK và trả lời

I. HÔ HẤP LÀ GÌ?

- Hô hấp là tập hợp những quá trình, trong đó cơ thể lấy O₂ từ bên ngoài vào để oxi hóa những chất trong tế bào và giải phóng năng lượng cho các hoạt động sống, đồng thời thải CO₂ ra ngoài.

- Hô hấp ngoài là quá trinh trao đổi khí giữa cơ thể với môi trường sống thông qua bề mặt trao đổi khí (da, mang, phổi…).

**NL được hình thành:

- NL tư duy rút ra kiến thức.

- NL hợp tác làm việc nhóm.

- NL sử dụng ngôn ngữ.

- năng lực hợp tác.

Hoạt động 2: Tìm hiểu về bề mặt trao đổi khí

- GV yc HS thảo luận nhóm và trả lời các câu hỏi:

+ Bề mặt trao đổi khí là gì?

+ Đặc điểm của bề mặt trao đổi khí?

- Các nhóm khác nhận xét, bổ sung

- GV nhận xét và hoàn thiện.

- GV khẳng định: Trong giới động vật, rất nhiều động vật có bề mặt trao đổi khí đáp ứng được các đặc điểm của bề mặt trao đổi khí

- Căn cứ vào bề mặt trao đổi khí có thể phân chia thành 4 hình thức hô hấp.

- HS nghiên cứu SGK, thảo luận nhóm và đại diện trả lời

II. BỀ MẶT TRAO ĐỔI KHÍ

- Bề mặt trao đổi khí là bộ phận cho O₂ từ môi trường ngoài khuếch tán vào trong tế bào (hoặc máu) và CO₂ khuếch tán từ  tế bào (máu) ra ngoài

- Đặc điểm của bề mặt trao đổi khí:

+ Bề mặt trao đổi khí rộng

+ Bề mặt trao đổi khí mỏng và ẩm ướt

+ Có nhiều mao mạch và có sắc tố hô hấp

+ Có sự lưu thông khí tạo ra sự chênh lệch về nồng độ khí CO₂ và O₂

**NL được hình thành

- NL suy luận lôgic.

- NL sử dụng ngôn ngữ, trình bày

- NL hợp tác làm việc nhóm

- NL quan sát tranh hình rút ra kiến thức

Hoạt động 3: Tìm hiểu các hình thức hô hấp

GV chia lớp thành 4 nhóm, mỗi nhóm một nhiệm vụ

+ Nhóm 1: Tìm hiểu hô hấp qua bề mặt cơ thể

+ Nhóm 2: Tìm hiểu hô hấp bằng hệ thống ống khí

+ Nhóm 3: Tìm hiểu hô hấp bằng mang

+ Nhóm 4: Tìm hiểu hô hấp bằng phổi.

- Cuối cùng GV nhận xét và kết luận.

* GV bổ sung và hoàn thiện:

+ Da đáp ứng được yêu cầu của bề mặt trao đổi khí như thế nào?

+ Đối chiếu 4 đặc điểm đảm bảo hiệu quả trao đổi khí, hãy lí giải tại sao trao đổi khí của mang cá xương đạt hiệu quả cao?

+ Tại sao mang cá chỉ thích hợp cho hô hấp ở dưới nước mà không hô hấp ở trên cạn?

+ Tại sao nói chim có hệ thống hô hấp hoàn thiện nhất?

+ Tại sao có sự khác nhau về tỉ lệ các loại khí O2 và CO 2 trong khi hít vào và thở ra?

- Các nhóm phân công nhiệm vụ cho các thành viên thảo luận, ghi nội dung vào bảng phụ và cử đại diện lên trình bày.

- 3 nhóm khác nhận xét, bổ sung.

- HS: Bề mặt trao đổi khí rộng, ẩm ướt, có nhiều mao mạch và sắc tố hô hấp.

HS: Vì mang cá có nhiều phiến mang nên có diện tích trao đổi khí rộng, bề mặt luôn ẩm ướt và có nhiều mao mạch. Ngoài ra còn có hai đặc điểm làm tăng hiệu quả trao đổi khí:(Dòng nước chảy một chiều gần như liên tục, song song và ngược chiều với dòng máu bên trong mang).

- HS suy nghĩ trả lời: Khi lên cạn mất lực đẩy của nước các phiến mang xẹp, dính lại, khô nên không trao đổi khí được.

- HS suy nghĩ trả lời:

+ Phổi có hệ thống ống khí phân nhánh, có hệ thống mao mạch làm tăng bề mặt trao đổi khí rất nhiều. Nhờ hoạt động của túi khí nên khi hít vào và thở ra phổi chim luôn có không khí giàu O_2.

+ Có sự khác nhau về tỉ lệ O2 và CO₂ là do sự chênh lệch nồng độ các chất khí này liên quan đến các hoạt động của tế bào, các mao mạch ở phổi.

III. CÁC HÌNH THỨC HÔ HẤP

1. Hô hấp qua bề mặt cơ thể

- Động vật đơn bào: Khí O₂ và CO₂ được khuếch tán qua bề mặt tế bào.

- Động vật đa bào bậc thấp: Khí O₂ và CO₂ được khuếch tán qua bề mặt cơ thể.

2. Trao đổi khí bằng hệ thống ống khí

- Hệ thống ống khí phân nhánh nhỏ dần và tiếp xúc trực tiếp với tế bào, thông ra ngoài nhờ các lỗ thở.

- Khí O₂ và CO₂ được trao đổi khí qua hệ thống ống khí nhờ sự co dãn của phần bụng ở côn trùng có kích thước lớn.

3.Hô hấp bằng mang

a. Cấu tạo của mang cá: Mang có nhiều cung mang, trên mỗi cung mang có nhiều phiến mang mỏng chứa nhiều mao mạch

b. Hoạt động trao đổi khí:

- Khí O2 trong nước khuếch tán qua mang vào máu, khí CO₂ trong máu khuếch tán từ máu qua mang vào nước.

- Dòng nước đi qua mang nhờ đóng mở của miệng, nắp mang và diềm nắp mang. Dòng nước cháy bên ngoài mao mạch ngược chiều với dòng máu chảy trong mao mạch → tăng hiệu quả trao đổi khí.

4. Hô hấp bằng phổi

a. Cấu tạo phổi:

- Phổi thú có nhiều phế nang, phế nang có bề mặt mỏng và chứa nhiều mao mạch máu.

- Phổi chim có nhiều ống khí có mao mạch bao quanh, ngoài ra còn có các túi khí.

b. Hoạt động trao đổi khí

- Khí O₂ và CO₂ được trao đổi qua bề mặt phế nang.

- Sự thông khí chủ yếu nhờ các cơ hô hấp làm thay đổi thể tích khoang thân (bò sát), khoang bụng (chim) hoặc lồng ngực (thú); hoặc nhờ sự nâng lên, hạ xuống của thềm miệng (lưỡng cư).

*Riêng ở chim: Nhờ hệ thống túi khí mà phổi chim luôn có không khí giàu O₂ cả khi hít vào và thở ra.

**NL được hình thành: - NL tư duy, suy luận và phân tích mối liên hệ.

- NL sử dụng ngôn ngữ viết và nói.

- NL tư duy và phát hiện kiến thức

- NL trình bày

- Nl tư duy.

- NL sử dụng kiến thức một cách logic để giải quyết vấn đề