Giáo án Sinh học 11 Bài 20: Cân bằng nội môi

A. Khởi động (3 phút)

- Mục tiêu: Tạo tình huống/vấn đề học tập mà HS chưa thể giải quyết được ngay...kích thích nhu cầu tìm hiểu, khám phá kiến thức mới.

GV đưa ra tình huống:

GV: Môi trường bên ngoài là các yếu tố bao quanh cơ thể, ví dụ như môi trường bên ngoài của các loài cá là nước.

GV: Vậy theo các em, môi trường trong là gì?

GV: Hướng dẫn học sinh đưa ra định nghĩa: Môi trường trong là môi trường bao quanh tế bào, trong môi trường đó tế bào của cơ thể tiếp nhận chất dinh dưỡng và thải ra các chất thải. Ví dụ như môi trường trong của cơ thể người là máu, nước mô và bạch huyết.

GV: Môi trường trong cũng luôn cần được duy trì ổn định. Vậy sự ổn định của môi trường trong chịu sự tác động của những yếu tố và theo cơ chế nào, chúng ta đi vào bài học mới:

B. Hình thành kiến thức (33p)

Hoạt động 1: Tìm hiểu khái niệm và ý nghĩa của cân bằng nội môi

GV: Phát phiếu học tập số 1, yêu cầu HS đọc mục I và hoàn thành trong khoảng thời gian 5’ (phiếu học tập số 1 - phụ lục)

GV: Trong thời gian HS làm việc, treo bảng phụ phiếu học tập số 1 lên bảng.

GV: Yêu cầu đại diện của một hoặc hai nhóm trình bày nội dung và cả lớp cùng góp ý để hoàn thành phiếu học tập số 1.

GV: Em hãy nêu ý nghĩa của sự cân bằng nội môi?

GV: Môi trường trong duy trì được sự ổn định là do cơ thể có các cơ chế duy trì cân bằng nội môi. Chúng ta qua phần II.

HS: Đọc mục I, thảo luận nhóm và hoàn thành nội dung trong phiếu.

HS: Tiếp tục tham khảo mục I để trả lời.

I. KHÁI NIỆM VÀ Ý NGHĨA CỦA CÂN BẰNG NỘI MÔI:

1. Khái niệm cân bằng nội môi:

(Nội dung phiếu học tập số 1)

2. Ý nghĩa của cân bằng nội môi:

- Cân bằng nội môi giúp cho động vật tồn tại và phát triển

- Mất cân bằng nội môi có thể gây ra bệnh.

**NL được hình thành:

- Năng lực quan sát tranh

- Năng lực phân tích so sánh.

- Năng lực vận dụng kiến thức lý thuyết với các kiến thức cũ giải thích hiện tượng  thực tế.Năng lực khái quát hóa.

- NL tư duy rút ra kiến thức

Hoạt động 2: Cơ chế di trì cân bằng nội môi.

GV: Treo tranh vẽ hình 20.1 - SGK

GV: Cơ chế cân bằng nội môi có sự tham gia của các bộ phận nào?

GV: Phát phiếu học tập số 2. Yêu cầu học sinh đọc mục II, quan sát HV 20.1 và điền nội dung thích hợp vào phiếu (10 phút).

(Phiếu học tập số 2)

GV: Gọi một số HS trả lời, các HS khác bổ sung.

GV: Thế nào là liên hệ ngược?

GV: Nếu một trong các yếu tố trong sơ đồ này không hoạt động hoặc hoạt động kém thì sẽ như thế nào?

GV: Cho một số VD: Hiện tượng tụt huyết áp ở người, bệnh cảm cúm....

GV: Treo tranh vẽ hình 20.2. Yêu cầu HS hoàn thành sơ đồ (bài tập củng cố).

HS: Đọc mục I, thảo luận nhóm và hoàn thành nội dung trong phiếu.

HS: Tiếp tục tham khảo mục I để trả lời.

HS: Nêu được các bộ phận:

- tiếp nhận kích thích

- điều khiển

- thực hiện

HS: Quan sát HV, thảo luận nhóm để hoàn thành phiếu.

HS: dựa vào HV 20.1 và SGK để giải thích và nêu được vai trò quan trọng của liên hệ ngược trong cơ chế duy trì cân bằng nội môi.

HS: Tham khảo SGK để trả lời.

II. SƠ ĐỒ KHÁI QUÁT CƠ CHẾ DUY TRÌ CÂN BẰNG NỘI MÔI:

- Cơ chế duy trì cân bằng nội môi có sự tham gia của các bộ phận:

+ Bộ phận tiếp nhận kích thích

+ Bộ phận điều khiển

+ Bộ phận thực hiện

HV 20.1

(Nội dung phiếu học tập số 2)

- Những biến đổi của môi trường có thể tác động ngược trở lại bộ phận tiếp nhận kích thích (liên hệ ngược).

- Nếu một trong các bộ phận của cơ chế hoạt động không bình thường sẽ dẫn đến mất cân bằng nội môi.

** Hình thành các năng lực đọc hiểu.

- Năng lực quan sát tranh

- Năng lực phân tích so sánh.

- Năng lực vận dụng kiến thức lý thuyết với các kiến thức cũ giải thích hiện tượng  thực tế.Năng lực khái quát hóa.

- NL tư duy rút ra kiến thức

Hoạt động 3: Vai trò của thận và gan trong việc cân bằng ASTT

GV: cho HS đọc mục III₁. Yêu cầu HS nêu vai trò của thận trong việc cân bằng ASTT của máu?

GV: Hướng dẫn HS nêu và giải thích vai trò của gan

HS: giải thích được hai trường hợp:

- Khi ASTT trong máu tăng cao

- Khi ASTT trong máu giảm

III. VAI TRÒ CỦA THẬN VÀ GAN TRONG CÂN BẰNG ÁP SUẤT THẨM THẤU:

1. Vai trò của thận:

- Thận tham gia điều hoà cân bằng ASTT nhờ khả năng tái hấp thu hoặc thải bớt nước và các chất hoà tan trong máu.

2. Vai trò của gan:

- Gan tham gia điều hoà cân bằng ASTT nhờ khả năng điều hoà nồng độ các chất hoà tan trong máu như glucôzơ......

**** Hình thành các năng lực đọc hiểu.

- Năng lực quan sát tranh

- Năng lực phân tích so sánh.

- Năng lực vận dụng kiến thức lý thuyết với các kiến thức cũ giải thích hiện tượng  thực tế.Năng lực khái quát hóa.

Hoạt động 4: Vai trò của hệ đệm trong cân bằng pH.

GV: pH nội môi được duy trì nhờ những yếu tố nào?

GV: Trong máu có các hệ đệm chủ yếu nào? Hệ nào mạnh nhất?

HS: Giải thích vai trò của gan trong việc điều hoà nồng độ glucôzơ trong máu.

HS: Tham khảo mục IV để trả lời.

HS: Tiếp tục tham khảo mục IV để trả lời câu hỏi này.

IV. VAI TRÒ CỦA HỆ ĐỆM TRONG CÂN BĂNG pH:

- pH nội môi được duy trì ổn định nhờ hệ đêm, phổi và thận.

- Trong máu có các hệ đệm chủ yếu: hệ đệm bicacbonat, hệ đệm phôtphat, hệ đệm prôtêinat (hệ đệm mạnh nhất).