Giáo án Văn 10 bài Đại cáo bình Ngô: Phần 2: Tác phẩm (tiếp theo)

Hoạt động nhóm, sử dụng kĩ thuật khăn phủ bàn. HS thảo luận nhanh theo nhóm nhỏ câu hỏi:

- Nguyễn Trãi đã tố cáo những tội ác nào của giặc Minh? Tác giả đứng trên lập trường nào?

- Hình ảnh nhân dân Đại Việt và hình ảnh kẻ thù được hình tượng hóa bằng hình ảnh nào?

- Nghệ thuật viết cáo trạng của tác giả?

HS: Thảo luận theo nhóm các câu hỏi, nhóm nào nhanh trả lời trước

Nhóm khác nhận xét, bổ sung

GV: Nhận xét phần trình bày của HS

Nhấn mạnh: Nhân họ Hồ để mất lòng tin của dân, lũ giặc Minh điên cuồng sang cướp nước ta. Cùng với bọn Việt gian bán nước, chúng gây nên vô vàn tội ác. Không tội ác nào chúng chừa dù chặt hết tre rừng cũng không ghi hết tội, nhơ bẩn không sao rửa sạch mùi dù tát hết nước biển Đông, đến mức trời không dung tha và người không sao chịu được

Gv dẫn dắt: Đoạn 3 là đoạn văn dài nhất của bài cáo, chia làm 2 phần tương ứng với 2 giai đoạn của cuộc khởi nghĩa...

- Tìm 2 phần tương ứng với 2 giai đoạn của cuộc khởi nghĩa đó?

HS: Đọc và trả lời

GV: Hình tượng Lê Lợi được khắc họa như thế nào (tìm các chi tiết)?

HS: Trả lời

GV: Mở rộng - Hình tượng Lê Lợi và Trần Quốc Tuấn trong Hịch tướng sĩ đều có chung ý thức trách nhiệm cao với đất nc, có ý chí hoài bão cao cả và lòng căm thù giặc sâu sắc.

GV: Qua những lời bộc bạch của Lê Lợi, em thấy những ngày đầu nghĩa quân Lam Sơn gặp phải những khó khăn gì?

- Nhưng sức mạnh nào đã giúp quân ta chiến thắng?

HS: Trả lời

GV: Khái quát ý

GV: ở giai đoạn 2 của cuộc khởi khởi nghĩa, tác giả đã dựng lên bức tranh toàn cảnh cuộc khởi nghĩa Lam Sơn với bút pháp nghệ thuật đậm chất anh hùng ca từ hình tượng đến ngôn ngữ, từ màu sắc đến âm thanh, nhịp điệu..

Hoạt động nhóm, HS thảo luận câu hỏi:

- Khí thế và những chiến thắng của quân ta được miêu tả như thế nào?

- Đối lập với khí thế “chẻ tre” hào hùng, sức mạnh vô địch của quân ta, hình ảnh kẻ thù thất bại thê thảm, nhục nhã như thế nào?

HS: Thảo luận theo nhóm, trình bày

GV: Nhận xét, gợi ý chung

Chuyển tiếp

GV: Phân tích tính chất hùng tráng của đoạn văn được gợi lên từ ngôn ngữ, hình ảnh, nhịp điệu câu văn?

HS: Suy nghĩ, trả lời

GV: Gợi ý chung

GV : Giọng văn ở đoạn này có gì khác với những đoạn trên? Vì sao?

HS : Trả lời

GV : Chốt ý

II. Đọc- hiểu văn bản

2.

b. Đoạn 2: Bản cáo trạng hùng hồn

*Những âm mưu và tội ác của kẻ thù:

- Âm mưu xâm lược quỷ quyệt của giặc Minh: Chữ “nhân”, “thừa cơ” → vạch rõ luận điệu giả nhân giả nghĩa, “mượn gió bẻ măng” của kẻ thù.

→ Nguyễn Trãi đứng trên lập trường dân tộc.

- Tố cáo chủ trương, chính sách cai trị vô nhân đạo, vô cùng hà khắc của kẻ thù:

+ Tàn sát người vô tội - “Nướng dân đen... tai vạ”.

+ Bóc lột tàn tệ, dã man: “Nặng thuế...núi”.

+ Huỷ diệt môi trường sống: “Người bị ép...cây cỏ”.

→ Nguyễn Trãi đứng trên lập trường nhân bản.

* Hình ảnh nhân dân: tội nghiệp, đáng thương, khốn khổ, điêu linh, bị dồn đuổi đến con đường cùng. Cái chết đợi họ trên rừng, dưới biển: “Nặng nề... canh cửi”,...

* Hình ảnh kẻ thù: tàn bạo, vô nhân tính như những tên ác quỷ: “Thằng há miệng... chưa chán”.

⇒ Nghệ thuật viết cáo trạng:

- Dùng hình tượng để diễn tả tội ác của kẻ thù:

“Nướng dân đen ...tai vạ”.

- Đối lập: Hình ảnh người dân vô tội 🢖🢔 Kẻ thù

- Phóng đại: “Độc ác thay, trúc Nam Sơn ko ghi hết tội/ Dơ bẩn thay, nước Đông Hải ko rửa sạch mùi”

- Câu hỏi tu từ: “Lẽ nào...chịu được?”

- Giọng điệu: uất hận trào sôi, cảm thương tha thiết, nghẹn ngào đến tấm tức.

c. Đoạn 3: Quá trình chinh phạt gian khổ và tất thắng của cuộc khởi nghĩa Lam Sơn (Bản hùng ca về cuộc khởi nghĩa Lam Sơn):

* Hình tượng người chủ tướng Lê Lợi và những năm tháng gian khổ buổi đầu của cuộc khởi nghĩa Lam Sơn:

- Hình tượng chủ tướng Lê Lợi

+ Cách xưng hô: “ta” → khiêm nhường.

+ Nguồn gốc xuất thân: chốn hoang dã nương mình

→ bình thường - người anh hùng áo vải.

→ Lòng căm thù giặc sâu sắc: “Ngẫm thù lớn... ko cùng sống”, “Quên ăn vì giận...”

→ Ý chí, hoài bão cao cả: ngày đêm vượt gian khó, cầu được nhiều người hiền giúp để hoàn thành sự nghiệp cứu nước: “Đau lòng... đồ hồi”, “Tấm lòng cứu nước...phía tả”.

- Những khó khăn của nghĩa quân Lam Sơn:

+ Quân thù: đang mạnh, tàn bạo, xảo trá.

+ Quân ta: lực lượng mỏng, thiếu nhân, lương thảo khan hiếm.

- Sức mạnh giúp ta chiến thắng:

+ Tấm lòng cứu nước.

+ Ý chí khắc phục gian nan.

+ Sức mạnh đoàn kết

+ Sử dụng các chiến lược, chiến thuật linh hoạt: + Tư tưởng chính nghĩa

⇒ Nguyễn Trãi đề cao tính chất nhân dân, tính chất toàn dân, đặc biệt đề cao vai trò của những người dân nghèo trong cuộc khởi nghĩa. Đó là tư tưởng lớn, nhân văn, tiến bộ.

* Quá trình phản công và chiến thắng:

- Khí thế của quân ta: hào hùng như sóng trào bão cuốn (“sấm vang chớp giật”, “trúc chẻ tro bay”,“sạch không kình ngạc”, “tan tác chim muông”, “quét sạch lá khô”, “đá núi phải mòn”, “nước sông phải cạn”... → các hình ảnh so sánh, phóng đại → tính chất hào hùng).

+ Khung cảnh chiến trường: ác liệt, dữ dội khiến trời đất như đảo lộn (“sắc phong vân phải đổi”, “ánh nhật nguyệt phải mờ”).

+ Những chiến thắng của ta: dồn dập, liên tiếp (các câu văn điệp cấu trúc, mang tính chất liệt kê: “Ngày 18.../ Ngày 20.../ Ngày 25.../ Ngày 28...”)

- Hình ảnh kẻ thù:

+ Tham sống, sợ chết, hèn nhát, thảm hại:

Trần Trí, Sơn Thọ- mất vía.

Lí An, Phương Chính- nín thở cầu thoát thân.

Đô đốc Thôi Tụ- lê gối dâng tờ tạ tội….

+ Thất bại của kẻ thù: thê thảm nhục nhã “trí cùng lực kiệt”, “máu chảy thành sông”, “thây chất đầy đường”, “máu chảy trôi chày”,

+ Cách gọi, cách miêu tả kẻ thù đầy khinh bỉ, mỉa mai: thằng nhãi con Tuyên Đức; đồ nhút nhát Thạnh, Thăng; tướng giặc bị cầm tù- hổ đói vẫy đuôi xin cứu mạng;

⇒ Nghệ thuật

- Ngôn ngữ:

+ Sử dụng nhiều động từ mạnh: hồn bay phách lạc, tim đập chân run, trút sạch, phá toang,...

+ Các tính từ chỉ mức độ cực điểm: thây chất đầy đường, máu trôi đỏ nước, đầm đìa máu đen, khiếp vía vỡ mật, sấm vang, chớp giật,…

- Hình ảnh: phóng đại, liệt kê, tương phản

- Nhịp điệu câu văn:

+ Khi dài, khi ngắn biến hóa linh hoạt.

+ Dồn dập, sảng khoái, bay bổng, hào hùng như sóng trào bão cuốn.

d. Đoạn 4: Tuyên bố thắng trận, khẳng định sự nghiệp chính nghĩa và nêu lên bài học lịch sử:

- Giọng văn thư thái, trịnh trọng, trang nghiêm: Tuyên bố chấm dứt chiến tranh khẳng định nền độc lập thái bình.

Tổng kết

GV: Cảm nhận của em về nội dung, nghệ thuật của bài cáo?

HS: Trình bày ý kiến của mình

GV: Chốt ý chính

Liên hệ giáo dục HS lòng yêu nước và ý thức trách nhiệm với đất nước.

III. Tổng kết

1. Nghệ thuật

Bút pháp anh hùng ca đậm tính chất sử thi với các thủ pháp nghệ thuật so sánh, tương phản, liệt kê; giọng văn biến hoá linh hoạt, hình ảnh sinh động, hoành tráng

2. Ý nghĩa văn bản

Bài cáo là bản anh hùng ca tổng kết cuộc kháng chiến chống quân Minh xâm lược gian khổ mà hào hùng của quân dân Đại Việt; bản tuyên ngôn độc lập sáng chói tư tưởng nhân nghĩa yêu nước và khát vọng hoà bình.

Các mặt so sánh

Nam quốc sơn hà

Đại cáo bình Ngô

Thời gian

Thế kỷ X

Thế kỷ XV

Người chủ cao nhất

Nam đế

Cấc đế nhất phương

Đất đai lãnh thổ cương vực (yếu tố địa lí)

Sông núi nước Nam

Đất đai bờ cõi đã chia

Lịch sử, văn hoá, con người.

Phong tục khác, nhiều chiều đại độc lập với chiều đại phương Bắc; hào kiệt đời nào cũng có.

Cơ sở

Thiên thư (sách trời)- đậm yếu tố thần linh.

Lịch sử, văn hoá, con người, thực tiễn.

Các giai đoạn kháng chiến

Quân ta

Giặc Minh

Giai đoạn đầu

Yếu, thiếu quân và lương thực

Đang mạnh

Giai đoạn sau

- Tiến ra phía Bắc…

- Vây thành, diệt viện, tổng phản công, toàn thắng…

- Bị tiêu diệt, bị bao vây, bị bắt, bị đầu hàng, đại bại.