Giáo án Bồi dưỡng HSG Văn 7 Kỹ năng làm bài tập về các biện pháp tu từ (đã học)

HOẠT ĐỘNG CỦA GV VÀ HS

DỰ KIẾN SẢN PHẨM

Hoạt động 1: Nhận biết các biện pháp tu từ

Bước 1: GV chuyển giao nhiệm vụ học tập

? So sánh, nhân hóa, ẩn dụ, hoán dụ, điệp ngữ, nói giảm nói tránh là gì? Cho ví dụ.

? Tác dụng của những biện pháp tu từ ấy?

? Dấu hiệu để nhận biết những biện pháp tu từ vừa nêu là gì?

Bước 2: HS thực hiện nhiệm vụ học tập

- HS nghe câu hỏi, nêu khái niệm các biện pháp tu từ, nêu tác dụng và dấu hiệu nhận biết.

Bước 3: Báo và thảo luận

- GV mời 2 – 3 HS trình bày kết quả trước lớp, yêu cầu cả lớp nghe và nhận xét, góp ý, bổ sung.

Bước 4: Kết luận, nhận định

- GV nhận xét, bổ sung, chốt lại kiến thức ➔ Ghi lên bảng.

GV lưu ý cho HS cách phân biệt giữa ẩn dụ và hoán dụ.

Đây là 2 biện pháp tu từ dễ nhầm lẫn nhất vì cả hai ẩn dụ và hoán dụ thì A (đều bị ẩn) chỉ có B (hiện)

Bước 1: Khôi phục lại từ đã bị ẩn đi.

Bước 2: Thử mối quan hệ giữa hai bên A và B

Bản chất của Ẩn dụ là so sánh ngầm. Vậy khi đã khôi phục được 2 hình ảnh A và B, ta thử đặt một từ so sánh giữa chúng, nếu hợp lí thì rõ ràng mối quan hệ giữa A và B là mối quan hệ tương đồng=> Ẩn dụ. Còn ngược lại nếu ta thêm từ so sánh vào giữa A và B mà câu không có nghĩa, không hợp lí=> Hoán dụ.

Ví dụ 1:

Người cha mái tóc bạc

Đốt lửa cho anh nằm

A (ẩn)->B (hiện)

Bước 1: Khôi phục từ bị ẩn. Chúng ta liên tưởng người cha là Bác Hồ.

Bước 2: Thử mối quan hệ: Bác Hồ như người cha->hợp lí=> Ẩn dụ.

Ví dụ 2:

Xe vẫn chạy vì miền Nam phía trước

Chỉ cần trong xe có một trái tim.

Bước 1: Khôi phục từ bị ẩn. Chúng ta liên tưởng trái tim là người lính.

Bước 2: Thử mối quan hệ: Người lính như trái tim/Trái tim như người lính->không hợp lí=> Hoán dụ.

I.Các biện pháp tu từ

1. So sánh

- Khái niệm: so sánh là đối chiếu sự vật, sự việc này với sự vật, sự việc khác có nét tương đồng.

- Tác dụng: Làm tăng sức gợi hình, gợi cảm cho sự vật được nhắc tới, khiến cho câu văn thêm phần sinh động, gây hứng thú với người đọc.

- Dấu hiệu nhận biết: Có các từ ngữ so sánh: “là”, “như”, “bao nhiêu…bấy nhiêu”. Tuy nhiên, cần lưu ý một số trường hợp, từ ngữ so sánh bị ẩn đi.

Ví dụ:

+ Trẻ em như búp trên cành

+ Người ta là hoa đất

+       “Trường Sơn: chí lớn ông cha

    Cửu Long: lòng mẹ bao la sóng trào”

2. Nhân hóa

- Khái niệm: Là biện pháp tu từ sử dụng những từ ngữ chỉ hoạt động, tính cách, suy nghĩ,… vốn dành cho con người để miêu tả đồ vật, sự vật, con vật,…

- Tác dụng: Làm cho sự vật, đồ vật, cây cối trở nên gần gũi, sinh động, thân thiết với con người hơn.

- Dấu hiệu nhận biết: Các từ chỉ hoạt động, tên gọi của con người: ngửi, chơi, sà, anh, chị,…

Ví dụ:

+ “ Chị ong nâu nâu nâu nâu/ chị bay đi đâu đi đâu”

+ Heo hút cồn mây súng ngửi trời

+ Ông trời

Mặc áo giáp đen

Ra trận

Muôn nghìn cây mía

Múa gươm

Kiến
Hành quân

Đầy đường.

3. Ẩn dụ

- Khái niệm: Ẩn dụ là phương thức biểu đạt gọi tên sự vật, hiện tượng này bằng tên sự vật, hiện tượng khác có nét tương đồng với nó.

- Tác dụng: Làm tăng sức gợi hình, gợi cảm cho sự diễn đạt.

- Dấu hiệu nhận biết: Các sự vật dùng để so sánh có nét tương đồng với nhau

Ví dụ: “Người cha mái tóc bạc/ đốt lửa cho anh nằm/

⇒ Người cha=Bác Hồ vì có nét tương đồng nhau: quan tâm, lo lắng, chăm sóc cho các anh bộ đội/con.

4. Hoán dụ

- Khái niệm: Là biện pháp tu từ gọi tên sự vật, hiện tượng, khái niệm này bằng tên sự vật, hiện tượng, khái niệm khác có quan hệ gần gũi.

- Tác dụng: Làm tăng sức gợi hình gợi cảm cho sự diễn đạt.

- Dấu hiệu nhận biết: Các sự vật dùng để so sánh có nét tương cận với nhau

Ví dụ: “Áo nâu cùng với áo xanh/ Nông thôn cùng với thành thị đứng lên”

⇒ Áo nâu đại diện cho người nông dân của vùng nông thôn, áo xanh đại diện cho giai cấp công nhân của thành thị.

5. Nói quá

- Khái niệm: Là biện pháp tu từ phóng đại quy mô, mức độ, tính chất của sự vật, hiện tượng

- Tác dụng: Giúp hiện tượng, sự vật miêu tả được nhấn mạnh, gây ấn tượng, tăng sức biểu cảm

- Dấu hiệu nhận biết: Những từ ngữ cường điệu, khoa trương, phóng đại so với thực tế

Ví dụ:  Đêm tháng năm chưa nằm đã sáng

            Ngày tháng mười chưa cười đã tối.

6. Nói giảm nói tránh

- Khái niệm: Là biện pháp tu từ dùng cách diễn đạt tế nhị, uyển chuyển

- Tác dụng: Tránh gây cảm giác đau thương, ghê sợ nặng nề, tránh thô tục, thiếu lịch sự

- Dấu hiệu nhận biết: Các từ ngữ diễn đạt tế nhị, tránh nghĩa thông thường của nó:

Ví dụ: “Bác đã đi rồi sao Bác ơi/ Mùa thu đang đẹp nắng xanh trời”

⇒ Ở 2 câu thơ này từ “đi” đã được sử dụng thay cho từ “chết” để tránh cảm giác đau thương mất mát cho người dân Việt Nam.

7. Điệp từ, điệp ngữ

- Khái niệm: Là biện pháp tu từ nhắc đi nhắc lại nhiều lần một từ, cụm từ

- Tác dụng: Làm tăng cường hiệu quả diễn đạt như nhấn mạnh, tạo ấn tượng, gợi liên tưởng, cảm xúc, vần điệu cho câu thơ, câu văn.

- Dấu hiệu nhận biết: Các từ ngữ được lặp lại nhiều lần trong đoạn văn, thơ

- Lưu ý: Phân biệt với lỗi lặp từ

Ví dụ: “Tre giữ làng, giữ nước, giữ mái nhà tranh, giữ đồng lúa chín”

⇒ Từ “giữ” được nhắc lại 4 lần nhằm nhấn mạnh vai trò của tre trong công cuộc bảo vệ Tổ quốc.

*Cách phân biệt giữa ẩn dụ và hoán dụ. Đây là 2 biện pháp tu từ dễ nhầm lẫn nhất vì cả hai ẩn dụ và hoán dụ thì A (đều bị ẩn) chỉ có B (hiện)

Bước 1: Khôi phục lại từ đã bị ẩn đi.

Bước 2: Thử mối quan hệ giữa hai bên A và B

- Bản chất của Ẩn dụ là so sánh ngầm. Vậy khi đã khôi phục được 2 hình ảnh A và B, ta thử đặt một từ so sánh giữa chúng, nếu hợp lí thì rõ ràng mối quan hệ giữa A và B là mối quan hệ tương đồng=> Ẩn dụ.

- Còn ngược lại nếu ta thêm từ so sánh vào giữa A và B mà câu không có nghĩa, không hợp lí=> Hoán dụ.

Ví dụ 1:

Người cha mái tóc bạc

Đốt lửa cho anh nằm

A (ẩn)->B (hiện)

Bước 1: Khôi phục từ bị ẩn. Chúng ta liên tưởng người cha là Bác Hồ.

Bước 2: Thử mối quan hệ: Bác Hồ như người cha->hợp lí=> Ẩn dụ.

Ví dụ 2:

Xe vẫn chạy vì miền Nam phía trước

Chỉ cần trong xe có một trái tim.

Bước 1: Khôi phục từ bị ẩn. Chúng ta liên tưởng trái tim là người lính.

Bước 2: Thử mối quan hệ: Người lính như trái tim/Trái tim như người lính->không hợp lí=> Hoán dụ.