Giáo án bài Giá trị văn học và tiếp nhận văn học - Giáo án Ngữ văn lớp 12

TIẾT 97

Hoạt động 2. Hoạt động hình thành kiến thức mới

Tìm hiểu giá trị văn học

Ví dụ : Nguyễn Trãi từng viết: ″Văn chương có sức mạnh đuổi nghìn quân giặc″ và chính tác phẩm:

Thư  dụ Vương Thông lần nữa của Nguyễn Trãi đã có sức mạnh ấy: Nguyễn Trãi đã phân tích phải trái, thiệt hơn rất thấu lí đạt tình từ đó Vương Thông đã rút quân ra khỏi thành Đông Quan.

Ví dụ trên chứng tỏ điều gì về văn học ?

(văn học có tác dụng giáo dục và cải tạo cuộc sống)

?Giá trị văn học là gì?

(Văn học có sức sống lâu bền nhờ giá trị của văn học)

?Văn học có những giá trị nào?

Trình bày yếu tố hình thành giá trị nhận thức ?

Cơ sở nào hình thành nên giá trị nhận thức ?

GV cho ví dụ minh họa cho từng luận điểm rồi diễn giảng.

Do đâu văn học có giá trị giáo dục ?

Giá trị giáo dục của văn học có gì khác với các hình thái ý thức khác ?

Cơ sở giá trị thẩm mỹ của văn học của gì ?

Nội dung  giá trị thẩm mỹ của văn học của gì ?

Em hãy cho biết mối quan hệ qua lại giữa ba giá trị nêu trên ?

I. Giá trị văn học

1. Khái niệm

- Giá trị văn học là sản phẩm kết tinh từ quá trình văn học ,đáp ứng những nhu cầu khác nhau của cuộc sống con người ,tác động sâu sắc đến cuộc sống và con người

2. Các giá trị văn học

a. Giá trị về nhận thức

* Cơ sở:  

- Là quá trình khám phá, lí giải hiện thực để chuyển hóa thành nội dung tác phẩm của nhà văn.

- Do sự giới hạn tồn tại trong không gian, thời gian, quan hệ xã hội của người đọc.

* Nội dung:

- Hiểu được cuộc sống hiện thực phong phú.

- Hiểu được bản chất của con người.

- Hiểu bản thân mình hơn.

b. Giá trị giáo dục

* Cơ sở:

+ Khách quan:

- Nhu cầu hướng thiện

- Con người luôn khao khát một cuộc sống tốt lành, chan hòa tình yêu thương giữa người với người (cho ví dụ).

+ Chủ quan: Do thái độ tư tưởng, tình cảm của nhà văn (cho ví dụ).

* Nội dung:

- Giúp con người rèn luyện bản thân mình ngày một tốt đẹp hơn.

- Có thái độ và lẽ sống đúng đắn. (Ví dụ).

* Đặc trưng của giá trị giáo dục của văn học:

 VH giáo dục con người bằng con đường từ cảm xúc đến nhận thức bằng cái thật, cái đúng, cái đẹp của những hình tượng sinh động.

3. Giá trị thẩm mỹ

* Cơ sở:

- Con người luôn có nhu cầu cảm thụ và thưởng thức cái đẹp

- Nhà văn bằng tài năng đã thể hiện cái đẹp của cuộc sống, của con người vào trong tác phẩm của mình giúp người đọc cảm nhận, rung động.

* Nội dung:

- Văn học mang đến cho con người vẻ đẹp muôn màu của cuộc đời (vẻ đẹp của thiên nhiên, đất nước, con người...)

- Miêu tả, thể hiện cái đẹp của con người từ ngoại hình đến thế giới nội tâm phong phú tinh tế bên trong.

- Cái đẹp trong văn học không chỉ thể hiện ở nội dung mà còn ở hình thức nghệ thuật tác phẩm : kết cấu, ngôn từ chặt chẽ, mới mẻ, độc đáo.

⇒ Cả 3 giá trị văn học đều có mối quan hệ mật thiết.

TIẾT 98

Sĩ số: ...........................................

GV yêu cầu HS đọc phần 1 SGK để phát hiện những ý sau :

- Vai trò của tiếp nhận văn học.

- Khái niệm về  tiếp nhận văn học.

- Phân biệt đọc -  tiếp nhận văn học.

GV yêu cầu HS phân biệt sự khác nhau giữa một tác phẩm văn học đã học và những sáng tác bản thân  như nhật ký ... để thấy được vai trò của tiếp nhận văn học.

GV phân tích và khuyến khích HS khi học văn đối với một tác phẩm văn học cần vận dụng thao tác tiếp nhận tránh thái độ đọc lấy lệ, sơ sài, đối phó.

GV yêu cầu HS đọc phần 2 SGK để phát hiện tính chất giao tiếp của tiếp nhận văn học, cho ví dụ  minh họa.

GV yêu cầu HS thảo luận và trình bày hiểu biết về tính cá thể, chủ động tích cực và tính đa dạng, không thống nhất .

Tiếp nhận văn học có mấy cấp độ?

Tiếp nhận văn học ở cấp độ thứ nhất như thế nào? Cho ví dụ.

Tiếp nhận ở cấp độ thứ hai là tiếp nhận như thế nào? Cho ví dụ.

Tiếp nhận ở cấp độ thứ ba như thế nào?

Làm thế nào để tiếp nhận văn học thực sự có hiệu quả ?

Hoạt động 3. Hoạt động thực hành

Bài tập 1 phần luyện tập tr.191.

Có người cho giá trị cao quý nhất của văn chương là nuôi dưỡng tâm hồn con người, hay nói như Thạch Lam, ″làm cho lòng người thêm trong sạch và phong phú hơn″. Nói như vậy có đúng không ? Vì sao ?

Hoạt động 4. Hoạt động ứng dụng

- Thế nào là cảm và hiểu trong tiếp nhận văn học ?

- Tự chọn một tác phẩm văn học cụ thể để làm sáng tỏ hai phương diện trên.

HS thảo luận nhóm. Đại diện nhóm trả lời.

GV chuẩn xác kiến thức.

II. Tiếp nhận văn học

1. Tiếp nhận trong đời sống văn học

a. Vai trò của tiếp nhận trong đời sống văn học

Mối quan hệ qua lại : Sáng tạo - Truyền bá - Tiếp nhận.

⇒ Tiếp nhận văn học là một khâu quan trọng quyết định giá trị và sự tồn tại của tiếp nhận văn học.

b. Khái niệm tiếp nhận văn học

Tiếp nhận văn học là hoạt động tích cực của cảm giác, tâm lý người đọc biến văn bản thành thế giới nghệ thuật trong tâm trí mình.

2. Tính chất tiếp nhận văn học

Tiếp nhận văn học là một quá trình giao tiếp giữa tác giả và người đọc. Trong quá trình giao tiếp cần chú ý các tính chất sau :

a. Tính chất cá thể hóa, tính chủ động tích cực của người tiếp nhận.

b. Tính đa dạng không thống nhất trong tiếp nhận văn học.

3. Các cấp độ tiếp nhận văn học

a. Có 3 cấp độ tiếp nhận văn học:

- Cấp độ thứ nhất : Tập trung vào nội dung cụ thể, nội dung trực tiếp của tác phẩm.

→ Cách tiếp nhận văn học đơn giản nhất nhưng phổ biến.

- Cấp độ thứ hai : Qua nội dung tác phẩm để thấy được nội dung tư tưởng của tác phẩm.

- Cấp độ thứ ba : Cảm thụ chú ý đến cả nội dung và hình thức để thấy được giá trị tư tưởng và giá trị nghệ thuật của tác phẩm.

b. Để tiếp nhận văn học có hiệu quả thực sự, người tiếp nhận cần:

- Nâng cao trình độ

- Tích lũy kinh nghiệm

- Trân trọng tác phẩm, tìm cách hiểu tác phẩm một cách khách quan, toàn vẹn.

- Tiếp nhận một cách chủ động tích cực, sáng tạo, hướng tới cái hay, cái đẹp, cái đúng.

- Không nên suy diễn tùy tiện.

Bài tập 1.

Nói giá trị cao quý nhất của văn chương là nuôi dưỡng đời sống tâm hồn con người là đúng vì tác giả sáng tạo văn chương là ″người kĩ sư tâm hồn″ và cái đích hướng tới của văn chương là con người, cụ thể hơn là tâm hồn con người. Với giá trị nhận hức và giá trị thẩm mĩ, văn chương làm cho tâm hồn con người thêm phong phú; với giá trị giáo dục, văn chương làm tâm hồn con người thêm trong sạch. Vì vậy người ta nói văn chương thanh lọc tâm hồn con người, nhân đạo hóa con người.

- Cảm và hiểu là hai phương diện trong tiếp nhận văn học. Cảm là rung cảm, là cảm nhận bằng trực giác. Nếu chỉ đọc tác phẩm một cách qua loa, không hóa thân vào những suy nghĩ và cảm xúc của tác giả thì khó mà thấy được giá trị của nó, do đó cần đọc một cách say mê thì mới có thể cảm được. Tuy nhiên, cảm mới chỉ là cảm tính, có thể chưa sâu sắc, cần phải hiểu thì kết quả cảm  mới trở nên ảm ảnh. Muốn hiểu thì phải có tri thức, có vốn sống. Tri thức do học tập mà có. Vốn sống do tích lũy mà có.

- HS tự chọn một tác phẩm cụ thể để làm sáng tỏ hai phương diện trên.